Στον καθένα μας θα έχει συμβεί, ίσως μάλιστα όχι μόνο μια φορά: Να ‘χει, δηλαδή, στη διάθεσή του ένα θησαυρό, «να κάθεται πάνω του», που λέει ο λόγος, και να μην τον εκτιμά ανάλογα, μπορεί μάλιστα και να τον περιφρονεί. Να ‘χει, για παράδειγμα, ένα θαυμάσιο παππού ή μια γιαγιά, που να ‘ναι γεμάτοι ιστορίες, τραγούδια, παραμύθια απ’ τα παλιά, και να μην τους «χρησιμοποιεί», να μην τους καταγράφει, να μην τους φωτογραφίζει, και να βλέπει την αξία τους μόνο όταν ο παππούς ή η γιαγιά «φύγουν». Ή να ‘χει κάποιον γείτονα, κάποιον χωριανό, που να ‘ναι σημαντικός κι αξιαγάπητος, κι αυτό να το καταλαβαίνει μόνον όταν «χαθεί» αυτό το σημαντικό κι αγαπητό πρόσωπο.
Aλλοτε αυτός ο θησαυρός μπορεί να ‘ναι αντικείμενο και όχι πρόσωπο. Να ‘ναι το παλιό όμορφο σπίτι μας, που το γκρεμίσαμε, για να χτίσουμε στη θέση του ένα καινούργιο. Να ‘ναι μια παλιά βρύση στην πλατεία του χωριού, που τη γκρεμίσαμε κι αυτή, γιατί τη θεωρούσαμε «παλιατσούρα», και κάναμε στη θέση της ένα αταίριαστο και κακόγουστο κατασκεύασμα. Ή να ‘ναι ένα εκκλησάκι, που στη θέση του αποφασίσαμε να βάλουμε μια μεγάλη, κομψή δήθεν, εκκλησία. Ή ένας μύλος –νερόμυλος, ανεμόμυλος –που τον αφήσαμε να πέσει ή του βάλαμε τη μπουλντόζα. Ίσως όμως ο θησαυρός να ‘ναι ένα μικρότερο αντικείμενο. Ένα βιβλίο, μια φωτογραφία, ένα πιθάρι, ένα σκαλιστό, ένα υφαντό, ένα κέντημα, κάτι, τέλος πάντων, από τα τόσα πράγματα που χρησιμοποιούσαν οι παππούδες μας για να εξυπηρετούν και να ομορφαίνουν την καθημερινή τους ζωή.
Ο «δικός μου» θησαυρός
Ένας τέτοιος θησαυρός βρισκόταν, δεκαετίες ολόκληρες, πρόχειρα «κρυμμένος» σε κάποιο μπαούλο ή σε κάποιο ντουλαπάκι του πατρικού μου σπιτιού. Ήταν ένα πολυσέλιδο τετράδιο, με χοντρά εξώφυλλα, με τσουρουφλισμένα τα φύλλα του στις άκρες από τις καυτές ακτίνες του ήλιου, στις οποίες κάποτε είχε εκτεθεί. Κάποιες φορές το είχα πιάσει στα χέρια μου και το είχα φυλλομετρήσει πρόχειρα: Μαντινάδες πολλές, παλιά τραγούδια και διάφορα γιατροσόφια, ήταν τα περιεχόμενα του τετραδίου. Κι όλα αυτά ήταν γραμμένα με πένα μελάνης της παλιάς εποχής.
Οι νέοι της εποχής μας –μιλάμε για τη δεκαετία του ’50 πια – δε δίναμε ιδιαίτερη σημασία σ’ αυτά τα πράγματα. Όχι ότι δε μας συγκινούσαν, ιδιαίτερα οι μαντινάδες. Όπως για κάθε Κρητικό, έτσι και για μας, οι μαντινάδες ήταν μέρος της ζωής μας. Ήταν η διασκέδασή μας, ήταν το μέσον με το οποίον εκφράζαμε τα αισθήματα και τους νεανικούς καημούς μας. Όμως, μαντινάδες κυκλοφορούσαν άφθονες και καθένας μας είχε αρκετές στο προσωπικό του «καλλιτεχνικό οπλοστάσιο» -πολλοί μάλιστα τις καταγράφαμε και κάναμε την προσωπική μας συλλογή. Αλλά, μας συγκινούσαν περισσότερο οι καινούργιες μαντινάδες από τις παλιές. Καθώς μάλιστα κυκλοφορούσαν και τότε μουσικοί δίσκοι, που ακούγαμε από τα γραμμόφωνα των καφενείων, όλοι μας συναγωνιζόμαστε ν’ ακούσουμε και να μάθουμε πολύ γρήγορα «τον καινούργιο» -τον καινούργιο σκοπό, δηλαδή και τις καινούργιες μαντινάδες (η κυκλοφορία κάθε καινούργιου δίσκου ήταν σημαντικό γεγονός για όλους μας). Σπουδαίο πράγμα, λοιπόν, οι μαντινάδες, όμως το πολύφυλλο τετράδιο έμενε σχεδόν κρυμμένο και το περιεχόμενό του δεν αξιολογήθηκε, από μένα, ποτέ όπως του άξιζε.
Γιατί κρυμμένο;
Υπήρχε, βέβαια, ένας «σοβαρός» λόγος, για τον οποίο το ογκώδες αυτό χειρόγραφο τετράδιο, μας το κρατούσε διακριτικά κρυμμένο ο πατέρας μας. Όχι για τις μαντινάδες, όχι για τα τραγούδια, όχι για τα γιατροσόφια. Ήταν κάτι άλλο, με το οποίο ο πατέρας μου δεν ήθελε να ερχόμαστε σε επαφή: Ήταν τα, λίγα έστω, «μαγικά» που είχε σε κάποιες σελίδες του. Και όταν λέμε μαγικά, εννοούμε διάφορες οδηγίες «μαύρης μαγείας» που περιείχε. Συνταγές για «να δέσεις» ανδρόγυνα ή μόνον άνδρες, συνταγές για θάνατο οζών (ζώων), ανθρώπων και άλλα φοβερά έως αστεία.
Αυτά, βέβαια, τα πίστευαν τότε, πολλοί μάλιστα τα πιστεύουν και σήμερα. Και ένας λογικός πατέρας –όπως ήταν και ο μακαρίτης ο πατέρας μου – ήταν φυσικό να μας φυλάει από τέτοια «επικίνδυνα» πράγματα.
Περιεχόμενα
Μέρος Πρώτο: Μαντινάδες
- Της Φυλακής
- Της Αγάπης
- Καημοί και Βάσανα της Αγάπης
- Του χωρισμού και της ξενιτιάς
- Του Χωρισμού και της Ξενιτιάς – Ρίμες
- Για Καημούς και Βάσανα
Μέρος Δεύτερο: Δημοτικά Τραγούδια
- Κρητικές επαναστάσεις του 19ου αιώνα (1821-1898)
- Το τραγούδι του Διάκο
- Τραγούδι του Γενικού Αρχηγού Μιχαήλ Κόρακα
- Τραγούδι του Ξωπατέρα
- Τραγούδι των (πολυαγωνιστευτών;) Κρήτης
- Τραγούδι της σφαγής του Ηράκλειου
- Τα πάθη των Κρητικών
- Έτερον ποίημα της αγαπητής Κρήτης
- Τραγούδι των κρεμασμένων εις Χανιά
- Τραγούδι του Καπετάν Παυλή
- Τραγούδι του Βλάχο
- Τραγούδι της Φόδελε
- Tραγούδι του Αλέκο
- Τραγούδι των εν Μοριά εννιά αδελφών
- Τραγούδι του Ρώσου
- Τραγούδι του Πρίγκιψ Γεώργιον
Λοιπά τραγούδια
Τραγούδια που προστέθηκαν αργότερα
Δυό ακόμη τραγούδια
Μέρος Τρίτο: «Περί Αρρώστους Ανθρώπους»
- Διάφορα Μαγικά
- Οι άτυχες μέρες του έτους
Προλογικός χαιρετισμός του Υφυπουργού Οικονομίας & Οικονομικών κ. Χρήστου Πάχτα
Φίλε αναγνώστη
Ένα από τα σημαντικότερα στοιχεία πολιτισμού που μπορεί να επιδείξει ένας λαός, είναι η ικανότητά του να στηρίζει και να ενισχύει τις προσπάθειες που γίνονται για την διάσωση της παράδοσής του, ιδίως όταν αυτή αφορά γραπτά κειμήλια που παραπέμπουν κατευθείαν στη δημιουργικότητα και την ιστορία του.
Καθώς η παγκοσμιοποίηση εξελίσσεται, ζητούμενο είναι ο λαός μας, όχι μόνο να αποδείξει τα χαρισματικά στοιχεία της ταυτότητάς του, αλλά να μπορέσει να επικοινωνήσει με τους άλλους λαούς προσλαμβάνοντας και αξιοποιώντας αυτά τα στοιχεία που θα τον ενισχύσουν ώστε να είναι πάντα μοναδικός, αυτόφωτος και ανθρωποκεντρικός.
Ο συγγραφέας Γιώργος Ζωγραφάκης πολιτογραφείται πλέον ως Κρητομακεδόνας, που ρίζωσε και δημιούργησε στη Χαλκιδική, χωρίς να πάψει να αγαπά και να εργάζεται για την Κρήτη, από την οποία προέρχεται.
Επιβεβαιώνει και αυτός αυτή τη διαχρονική σχέση που ανθεί από την αρχαιότητα έως τις μέρες μας, της Κρήτης με τη Μακεδονία. Οι πολυπληθείς Κρητικοί, που και σήμερα ζουν διάσπαρτοι στη Μακεδονία, γράφουν τη δική τους ιστορία με μεγάλα γράμματα στη δεύτερη πατρίδα τους.
Είναι πολύ σημαντικό για μια χώρα όπως η Ελλάδα να υπάρχουν άνθρωποι που δένονται με την πατρίδα, είτε είναι ο τόπος που γεννήθηκαν και μεγάλωσαν, είτε είναι ο τόπος που διάλεξαν να ζήσουν και να δημιουργήσουν.
Η προσπάθεια της Παγκρήτιας Αδελφότητας Μακεδονίας να καταγράψει αυτή τη διαχρονική σχέση χρειάζεται τη συμπαράσταση όλων μας.
Με την προτροπή στα μέλη της Αδελφότητας αλλά και στο συγγραφέα να συνεχίσουν την πνευματική και κοινωνική δραστηριότητά τους, εύχομαι πάντα επιτυχίες.
Προλογικό σημείωμα Παγκρήτιας Αδελφότητας Μακεδονίας κ. Νίκου Παπαδάκη
Ο Γιώργος Ζωγραφάκης, συμπατριώτης μας Κρητικός που ζει χρόνια και διακρίνεται στην κοινωνική και πνευματική ζωή της Χαλκιδικής, συνταξιούχος δάσκαλος, πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου Πολυγύρου, είναι ένας πολυσύνθετος άνθρωπος που έχει επίσης το σπάνιο χάρισμα της ερευνητικής ματιάς.
Έχει γράψει βιβλία σχετικά με την ιστορία και τη λαογραφία της Χαλκιδικής ποιητικές συλλογές και μελέτες. Στην άγρυπνη κοιτίδα της ενόρασής του παραστέκει πάντοτε ο τόπος καταγωγής του, η Κρήτη.
Σ’ αυτή την προγονική μνήμη επιστρέφει σήμερα, φέρνοντας στην επιφάνεια με τη μορφή βιβλίου την αποκάλυψη ενός σπουδαίου οικογενειακού θησαυρού. Το ημερολόγιο φυλακής του θείου του Κωνσταντίνου Ζωγραφάκη, ένα πνευματικό κειμήλιο για την Κρήτη του 1904.
Μαντινάδες στο πρώτο μέρος κι ηρωικά μνημονικά τραγούδια και καθημερινά ιστορικά στο δεύτερο, όλα δεμένα με της μοίρας την πλοκή. Ένα έξοχο βιβλίο που με ιδιαίτερη χαρά παρουσιάζει σήμερα η Παγκρήτια Αδελφότητα Μακεδονίας, έναν αιώνα μετά, κι ευχαριστούμε το συγγραφέα κ. Γιώργο Ζωγραφάκη για την πολυσήμαντη αυτή εργασία που μας κατέθεσε, καθώς και τον Υφυπουργό Οικονομίας και Οικονομικών κ. Χρήστο Πάχτα, που βοήθησε και συνέβαλε τα μέγιστα στην υλοποίηση αυτής της έκδοσης.
