Μεθοδολογία Κοινωνιολογικής Έρευνας

Στην επιστήμη της κοινωνιολογίας ο τεχνικός τρόπος αντιμετώπισης των κοινωνικών φαινόμενων απασχόλησε και απασχολεί τους ειδικούς επιστήμονες, τόσο που ο Bottomore θεωρεί ότι ένας κλάδος θεωρείται τόσο περισσότερο επιστημονικός, όσο επιστημονική είναι η μέθοδος για τη συγκέντρωση στοιχείων και οι προθέσεις του.
Ο κλάδος της αγροτικής κοινωνιολογίας απαιτεί τεχνική αρτιότητα και πληρότητα, γιατί δεν προσπαθεί να μελετήσει μόνο φαινόμενα και καθημερινά κοινωνικά γεγονότα, ούτε μόνο τη συμπεριφορά των ατόμων στον αγροτικό χώρο, αλλά συχνά επιθυμεί να κατανοήσει τις πραγματικές αιτίες των κοινωνικών φαινόμενων που κρύβονται πίσω από τη συμπεριφορά των ατόμων, τις στάσεις τους, τις αξίες, τις πεποιθήσεις, τα ενδιαφέροντα κ.λπ. Τα γνωρίσματα αυτά σπάνια ή δύσκολα ανακαλύπτονται, ενώ πολύ συχνά η ακρίβεια και η πιστότητά τους αμφισβητούνται.
Οι μέθοδοι και οι τεχνικές για τη διεξαγωγή αγροτοκοινωνιολογικής έρευνας είναι ανάλογες με αυτές που χρησιμοποιούνται στις κοινωνικές επιστήμες γενικότερα, κατάλληλα προσαρμοσμένες στον κλάδο της αγροτικής κοινωνιολογίας.
Με τη συγγραφή του παρόντος βιβλίου πρόθεσή μου είναι να δώσω ένα σύγγραμμα εύληπτο καταρχήν για τους φοιτητές Γεωπονίας προπτυχιακής και μεταπτυχιακής Κατεύθυνσης Αγροτικής Οικονομίας, αλλά και να βοηθήσει κοινωνικούς ερευνητές που ερευνούν το χώρο της κοινωνίας γενικότερα και της αγροτικής κοινωνίας ειδικότερα να εξοικειωθούν με τις τεχνικές έρευνας στον τομέα που εξειδικεύονται. Δεν προτίθεται να περιλάβει όλες τις ερευνητικές στρατηγικές, ούτε και κατ’ ανάγκη βλέπεται ως όργανο έτοιμο να εφαρμοστεί από όλα τα άτομα που επιζητούν εύκολες και γρήγορες λύσεις στα δικά τους ερευνητικά προβλήματα. Ωστόσο, καλύπτει βασικές στρατηγικές-κλειδιά και υποδεικνύει τεχνικές με κάθε δυνατή λεπτομέρεια, στα πλαίσια ενός επιστημονικά διατυπωμένου και συνάμα κατανοητού συγγράμματος. Σημασία έχει για τον ερευνητή να θεωρήσει ότι η ερευνητική διαδικασία δεν είναι τόσο απλή, ακόμη και για τα φαινομενικά εύκολα ερευνητικά προβλήματα. Τα προβλήματα είναι τόσα πολλά που έχει να αντιμετωπίσει ο ερευνητής και ποικιλόμορφες οι αποφάσεις που πρέπει να πάρει για καθεμία από τις φάσεις της ερευνητικής διαδικασίας. Χρειάζεται να δει την όλη ερευνητική διαδικασία ως μια σειρά διαδοχικών δραστηριοτήτων και συνεπώς ως «αλυσίδα με ισοδύναμους κρίκους».
Το πρώτο κεφάλαιο αφορά στον ερευνητικό προβληματισμό, το δεύτερο στην επιλογή και τη διατύπωση του προβλήματος της έρευνας, το τρίτο στις μεταβλητές και τη μέτρησή τους, το τέταρτο στη διατύπωση και τον έλεγχο των υποθέσεων, το πέμπτο στη δειγματοληψία, το έκτο στον ερευνητικό σχεδιασμό, το έβδομο στο πείραμα, το όγδοο στην έρευνα πεδίου, το ένατο στη δειγματοληπτική έρευνα, το δέκατο στην κοινωνιομετρία, το ενδέκατο στη συγκέντρωση δεδομένων από δευτερογενείς πηγές, το δωδέκατο στην οργάνωση δεδομένων και στην καταχώρησή τους στον ηλεκτρονικό υπολογιστή, το δέκατο τρίτο στην ανάλυση δεδομένων, το δέκατο τέταρτο στην επιλογή των στατιστικών μεθόδων για την ανάλυση δεδομένων δειγματοληπτικής έρευνας και το δέκατο πέμπτο στην παρουσίαση των ερευνητικών αποτελεσμάτων με τη συγγραφή ερευνητικής εργασίας.
Το βιβλίο, εκτός από τα δεκαπέντε μεγάλα κεφάλαια στα οποία διαρθρώνεται, περιλαμβάνει στο τέλος, εκτενή βιβλιογραφία, κυρίως ξενόγλωσση, η οποία έχει χρησιμοποιηθεί, παράρτημα με υποδείγματα ερωτηματολογίων που έχουν χρησιμοποιηθεί σε έρευνες, καθώς και λεξιλόγιο των σχετικών με τη μεθοδολογία της κοινωνιολογικής έρευνας ελληνικών όρων και γίνεται αντιστοίχησή τους με τους αγγλικούς.

H δεύτερη έκδοση του βιβλίου χαρακτηρίζεται, αφενός από τις επιγενόμενες βελτιώσεις, διορθώσεις, προσθήκες που ήταν αναγκαίες για την πληρέστερη έκδοση και αρτιότητα του συγγράμματος, κυρίως όμως χαρακτηρίζεται από την αλλαγή στον τίτλο του βιβλίου, με την απάλειψη του όρου «αγροτικής» που περιλαμβανόταν στην 1η έκδοση. Η αυστηρά εξειδίκευση του βιβλίου με την προγενέστερη ονομασία Μεθοδολογία Αγροτικής Κοινωνιολογικής Έρευνας, μολονότι αποσκοπούσε να δείξει την κατεύθυνση προς την οποία προσανατολιζόταν, το αναγνωστικό κοινό, δεν αποτελούσε, ιδιαίτερο παρακινητικό παράγοντα για τη χρησιμοποίησή του από κοινωνικούς επιστήμονες, παρόλο που οι γενικές κοινωνιολογικές αρχές με βάση τις οποίες είχε γραφτεί το βιβλίο ήταν αυτές που χαρακτήριζαν το περιεχόμενό του. Στην παρούσα έκδοση, με το νέο τίτλο Μεθοδολογία Κοινωνιολογικής Έρευνας, το βιβλίο χωρίς να αφίσταται του αρχικού σκοπού του, έχει έναν γενικότερο προσανατολισμό, προς τον, με την ευρύτερη έννοια, κοινωνικό επιστήμονα – ερευνητή, ανεξαρτήτως της αυστηρής εξειδίκευσής του.
Με τη βελτίωση και ανανέωση της πρώτης έκδοσης του βιβλίου, πιστεύω ότι παραδίδω τόσο στον προπτυχιακό και μεταπτυχιακό φοιτητή, όσο και στον κοινωνικό επιστήμονα και ερευνητή ένα σύγγραμμα σημαντικά ωφέλιμο για τις ανάγκες της έρευνάς του και διανθισμένο με ικανό αριθμό παραδειγμάτων που έχουν ληφθεί από τον ελληνικό χώρο. Σίγουρα, όπως αναφέρεται και στην πρώτη έκδοση, το σύγγραμμα δεν προτίθεται να περιλάβει όλες τις ερευνητικές στρατηγικές, ούτε και κατ’ ανάγκη βλέπεται ως όργανο έτοιμο να εφαρμοστεί από όλα τα άτομα που επιζητούν εύκολες και γρήγορες λύσεις στα δικά τους ερευνητικά προβλήματα. Ωστόσο, καλύπτει στρατηγικές-κλειδιά και υποδεικνύει τεχνικές με κάθε δυνατή λεπτομέρεια, στα πλαίσια ενός επιστημονικά διατυπωμένου και συνάμα κατανοητού συγγράμματος.
Σήμερα, με περισσότερο διαπιστωμένη την ανάγκη της σημασίας και χρησιμότητας του έργου και μετά την ευμενή αποδοχή και υποδοχή από τους αναγνώστες της προηγούμενης έκδοσης, οδηγήθηκα στην επανέκδοση του παρόντος συγγράμματος, διαρθρωμένου σε ενότητες-κεφάλαια σε μια αρμονική εννοιολογική διάταξη και σειρά ενοτήτων ικανών να διευκολύνουν τον αναγνώστη ερευνητή στην διεξαγωγή της δικής του έρευνας.

Περιεχόμενα

Εισαγωγή

Κεφάλαιο Πρώτο: Ερευνητικός Προβληματισμός
1. Γενικά
2. Σχέση θεωρίας και έρευνας
3. Ορισμός και έννοια της μεθοδολογίας
4. Προβλήματα στην κοινωνιολογική ανάλυση
5. Το ηθικό μέρος της κοινωνιολογικής έρευνας

Κεφάλαιο Δεύτερο: Επιλογή και Διατύπωση του Προβλήματος της Έρευνας
1. Γενικά
2. Παράγοντες που επηρεάζουν την επιλογή του ερευνητικού προβλήματος
3. Διατύπωση του προβλήματος της έρευνας
4. Αξιολόγηση του προβλήματος της έρευνας

Κεφάλαιο Τρίτο: Μεταβλητές και Μέτρηση Μεταβλητών
1. Γενικά
2. Έννοια και είδη μεταβλητών
3. Μέτρηση μεταβλητών
4. Δείκτες, κοινωνικοί δείκτες
5. Κλίμακες μέτρησης μεταβλητών
6. Τύποι τακτικών κλιμάκων μέτρησης

Κεφάλαιο Τέταρτο: Διατύπωση και Έλεγχος Υποθέσεων
1. Γενικά
2. Διατύπωση υποθέσεων και η σχέση τους με τη θεωρία
3. Τύποι υποθέσεων
4. Χαρακτηριστικά υποθέσεων
5. Έλεγχος υποθέσεων
6. Ερμηνεία των αποτελεσμάτων των ελέγχων των υποθέσεων

Κεφάλαιο Πέμπτο: Δειγματοληψία
1. Γενικά
2. Η έννοια του πληθυσμού
3. Πλαίσιο δειγματοληψίας και σφάλματα δειγματοληψίας
4. Τυχαία δειγματοληψία
5. Μη τυχαία δειγματοληψία
6. Επιλογή μελών δείγματος

Κεφάλαιο Έκτο: Ερευνητικός Σχεδιασμός
1. Γενικά
2. Σχέση του ερευνητικού σχεδιασμού με τη θεωρία
3. Σημασία, αντικειμενικοί σκοποί και λειτουργίες του ερευνητικού σχεδιασμού
4. Παράγοντες κατά την επιλογή του ερευνητικού σχεδιασμού
5. Ερευνητικός σχεδιασμός και συγκέντρωση δεδομένων
6. Περιπτωσιολογικές μελέτες

Κεφάλαιο Έβδομο: Πείραμα
1. Γενικά
2. Αιτιώδης ανάλυση
3. Πειραματικός σχεδιασμός
4. Εργαστηριακά πειράματα και πειράματα πεδίου
5. Τύποι ελεγχόμενων πειραμάτων
6. Οιονεί πείραμα
7. Πειραματισμός και εγκυρότητα

Κεφάλαιο Όγδοο: Έρευνα Πεδίου
1. Γενικά
2. Στρατηγική της παρατήρησης
3. Καταγραφή και ανάλυση των παρατηρήσεων

Κεφάλαιο Ένατο: Δειγματοληπτική Έρευνα
1. Γενικά
2. Σχεδιασμός δειγματοληπτικής έρευνας
3. Συγκέντρωση δεδομένων
4. Ερωτηματολόγιο
5. Συνέντευξη

Κεφάλαιο Δέκατο: Κοινωνιομετρία
1. Γενικά
2. Κοινωνιομετρικοί έλεγχοι
3. Παρουσίαση και ερμηνεία των αποτελεσμάτων κοινωνιομετρικού ελέγχου
4. Κοινωνιομετρικές σχέσεις με βάση την άλγεβρα μητρών

Κεφάλαιο Ενδέκατο: Συγκέντρωση Δεδομένων από Δευτερογενείς Πηγές
1. Γενικά
2. Χαρακτηριστικά των δευτερογενών δεδομένων
3. Τύποι δευτερογενών δεδομένων

Κεφάλαιο Δωδέκατο: Οργάνωση Δεδομένων και Καταχώρησή τους στον Ηλεκτρονικό Υπολογιστή
1. Γενικά
2. Ο ηλεκτρονικός υπολογιστής στην οργάνωση και απλοποίηση των δεδομένων έρευνας
3. Προπαρασκευή των δεδομένων έρευνας

Κεφάλαιο Δέκατο Τρίτο: Ανάλυση Δεδομένων
1. Γενικά
2. Πινακοποίηση
3. Γραφικές παραστάσεις και περιγραφικά στατιστικά μέτρα
4. Διαδικασίες στατιστικής ανάλυσης δεδομένων

Κεφάλαιο Δέκατο Τέταρτο: Επιλογή Στατιστικών Μεθόδων για την Ανάλυση Δεδομένων Δειγματοληπτικής Έρευνας
1. Γενικά
2. Παράγοντες που καθορίζουν την επιλογή της στατιστικής μεθόδου
3. Επιλογή στατιστικής μεθόδου

Κεφάλαιο Δέκατο Πέμπτο: Παρουσίαση Αποτελεσμάτων Έρευνας
1. Γενικά
2. Σκοπός, αρχές και χαρακτηριστικά συγγραφής της ερευνητικής εργασίας
3. Οργάνωση της συγγραφής

Παράρτημα: Ερωτηματολόγια