Φιλοσοφία των Επιστημών

Τον Μάιο του 2006 πραγματοποιήθηκε στην Θεσσαλονίκη, στο κτίριο της παλαιάς Φιλοσοφικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου, το 10ο Πανελλήνιο Συνέδριο Φιλοσοφίας της Ελληνικής Φιλοσοφικής Εταιρείας, το οποίο συν-διοργανώθηκε από την Ελληνική Φιλοσοφική Εταιρεία και τον Τομέα Φιλοσοφίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.
Θέμα του Συνεδρίου ήταν η «Φιλοσοφία των Επιστημών», και μέσα στους στόχους του περιλαμβανόταν η διερεύνηση και η ανάπτυξη προβλημάτων που αναφέρονται στα θεμέλια, στη φύση και το χαρακτήρα των επιστημών, στη μέθοδο και την κριτική αξιολόγηση των επιστημονικών θεωριών, στη λογική της επιστημονικής ανακάλυψης, σε έννοιες όπως η ορθολογικότητα, η επιστημονική εξέλιξη και πρόοδος και η επιστημονική αλήθεια. Εξετάσθηκαν επίσης καίρια ζητήματα που τίθενται στο πλαίσιο αυτό, όπως το πρόβλημα του επιστημονικού ρεαλισμού, της πραγματικότητας των θεωρητικών οντοτήτων, του χαρακτήρα των φυσικών νόμων, των σχέσεων των επιστημών με το φυσικό κόσμο, τον άνθρωπο, την κοινωνία και τις λογικές και ηθικές αξίες, καθώς και θέματα που συνδέουν τη φιλοσοφία της επιστήμης με τον αρχαίο Ελληνικό στοχασμό.
Απώτερος στόχος του Συνεδρίου ήταν να δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις για την ανάπτυξη ενός γόνιμου πεδίου δι-επιστημονικής συνάντησης –εφόσον η προβληματική του συνδεόταν με όλους τους κλάδους των επιστημών. Θέλαμε όμως ταυτόχρονα να δοθεί η ευκαιρία για την ανάδειξη του ερευνητικού-συγγραφικού έργου που παράγεται σήμερα στην Ελλάδα πάνω σε θέματα που εντάσσονται στο πεδίο της Φιλοσοφίας των Επιστημών, πεδίο το οποίο ενώ έχει αναπτυχθεί ως ανεξάρτητος κλάδος ήδη από τις αρχές του 20ου αιώνα και γνωρίζει τεράστια άνθηση στον διεθνή επιστημονικό και φιλοσοφικό χώρο από την δεκαετία τουλάχιστον του ’30, στην Eλλάδα μόνο στις τελευταίες τρεις δεκαετίες μπορούμε να πούμε ότι έχει ζωή, όπως απεικονίζεται στην έρευνα, στις δημοσιεύσεις και στην Πανεπιστημιακή διδασκαλία.
Η τεράστια ανταπόκριση που είχαμε στο κάλεσμά μας αυτό, με τον εντυπωσιακό αριθμό των 82 εργασιών από φιλοσόφους, επιστήμονες, και ερευνητές, εντός και εκτός των τειχών των Πανεπιστημίων της χώρας, η ποιότητα των εργασιών αυτών, καθώς και αριθμός των 300 Συνέδρων που εκπροσωπούνταν από φιλοσόφους και φοιτητές των Φιλοσοφικών Σχολών, επιστήμονες και σπουδαστές από όλα τα Τμήματα του Πανεπιστημίου και καθηγητές όλων των κλάδων της Μέσης Εκπαίδευσης, απετέλεσε για εμάς μια εξαιρετικά ευχάριστη διαπίστωση, και μας έδωσε την ικανοποίηση ότι το όλο εγχείρημα άξιζε τον κόπο. Κατόπιν όλων αυτών, ως Πρόεδρος της Οργανωτικής Επιτροπής του Συνεδρίου, αλλά και ως Πρόεδρος της Ελληνικής Φιλοσοφικής Εταιρείας λίγους μήνες μετά, θεώρησα υποχρέωσή μου να αναλάβω την ευθύνη της δημοσίευσης των ανακοινώσεων του Συνεδρίου, οι οποίες οδήγησαν στη δημιουργία δύο τόμων με θέμα την «Φιλοσοφία των Επιστημών», κάτι το οποίο αποτελεί την πρώτη προσπάθεια στη χώρα μας δημοσίευσης πρωτότυπων μελετών Ελλήνων συγγραφέων σε συλλογικό τόμο με το θέμα αυτό. Η έκδοση του πρώτου τόμου έγινε από τις εκδόσεις Ζήτη και του δεύτερου από τo Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Mε την ευκαιρία, θα ήθελα και από τη θέση αυτή να ευχαριστήσω το Διοικητικό Συμβούλιο της Ελληνικής Φιλοσοφικής Εταιρείας για την εμπιστοσύνη και την αμέριστη συμπαράσταση με την οποία περιέβαλε την ανάληψη της πρωτοβουλίας μου αυτής.

Περιεχόμενα

I. ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΩΝ ΦΥΣΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

• Η λογική θεμελίωση του πειράματος
  Ευάγγελος Γερονικόλας
• H έννοια του παρατηρήσιμου στη θεωρία του «κατασκευαστικού εμπειρισμού» του Bas C. van Fraassen: Μια κριτική προσέγγιση
  Χρήστος Α. Πεχλιβανίδης
• Η θεωρία των τρόπων και ο χωροχρόνος
  Βασίλειος Λιβάνιος
• Αρχή του κοινού αιτίου: Έλεγχος της ισχύος της στον μακρόκοσμο και στο κβαντικό επίπεδο
  Νικόλαος Μπισκετζής
• Κοινά εννοιολογικά χαρακτηριστικά μεταξύ της οργανισμικής φιλοσοφίας του A. N. Whitehead και της κβαντικής φυσικής
  Κώστας Π. Παπαδόπουλος
• Η “Ορθολογικότητα” της Επιστημονικής Αναζήτησης κατά την Περίοδο Μετάβασης από την Κλασική στην Κβαντική Θεωρία
  Πανδώρα Χατζηδάκη

II. ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ

• Η κρισιακή γνωσιακή συγκυρία ως φάσμα δυνατοτήτων: φιλοσοφική και μεθοδολογική προσέγγιση
  Δημήτρης Πατέλης
• «Σώζειν τα Φαινόμενα» ή «Απλότητα»; μια Περίπτωση Διαλεκτικής
  Νίκος Ταμπάκης
• Ανάλυση και σύνθεση στην Καρτεσιανή επιστήμη
  Επαμεινώνδας Βαμπούλης
• Πόσο «Νεότερη» είναι η Νεότερη επιστήμη;
  Δημήτρης Αθανασάκης
• Ο Descartes και η Επιστήμη
  Παναγιώτα Ξηρογιάννη

III. ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΩΝ

• Μαθηματικά και Φυσική Φιλοσοφία: Ένα παράδειγμα του 14ου αιώνα
  Ζωή Μπόζεμπεργκ
• Μια φαινομενολογική επισκόπηση των μαθηματικών θεωριών. Η μη-κατηγορηματικότητα (impredicativity) του συνεχούς στη φαινομενολογία
  Στάθης Λειβαδάς

IV. ΑΡΧΑΙΟΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΑΠΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ

• Είναι ο Αριστοτελικός εγκέφαλος «δευτερεύον» όργανο σε σχέση με την καρδιά;
  Χριστίνα Παπαχρήστου
• Με ποιο τρόπο έχει το έμβρυο ψυχή κατά τον Αριστοτέλη;
  Ελισάβετ Νικολαΐδου
• Διακόσμησις και αμφιθυμία ή όροι της διέκτασης του υποκειμένου στο αντικείμενο κόσμος
  Ελένη Μερκενίδου
• Η συμβολή του κριτικού στην αξιολόγηση του απεικονίσιμου (σωκρατική μέθοδος)
  Κερασένια Παπαλεξίου
• Η έννοια της ορμητικής φαντασίας και η δράση του «Sponte» στο φιλοσοφικό σύστημα του Χρύσιππου και του Κικέρωνα
  Γεωργία Μπρώνη

V. ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΗΣ ΦΥΣΗΣ

• Η επίδραση της φιλοσοφίας της φύσης και της φιλοσοφίας της ζωής του Bergson στον φιλοσοφικό στοχασμό του Deleuze
  Γιάννης Πρελορέντζος

VI. ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΝΟΗΣΗΣ

• Η διεύρυνση του ορθολογικού και η στοχαστική φαντασία
  Παναγιώτης Δόικος
• Ο κοινός νους των φιλοσόφων
  Ζαχαρούλα Γασπαράτου
• Από την αντίληψη στην ιστορία. Η νέα οντολογία του Maurice Μerleau-Ponty
  Ελένη Ρούμκου

VII. ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΛΟΓΙΚΗΣ

• Ο προβληματισμός του Nietzsche σε σχέση με τη λογική του Αριστοτέλη
  Σωτηρία Α. Τριαντάρη
• Σωρείτες και Ασαφή κατηγορήματα: Το πρόβλημα των ορίων
  Δήμητρα Σγουρούδη
• Η Λογική στη βάσανο των φαινομένων. Ο Marx και η «ενθρόνιση» του εγελιανού Πνεύματος
  Νίκος Τζ. Σέργης

VIII. ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

• Φιλοσοφία και πολιτική επιστήμη: Χομπς και Ρουσσώ
  Αρης Στυλιανού
• Κοινωνιολογία της Γνώσης ή Κοινωνιολογία της Επιστήμης;
  Χρήστος Ξανθόπουλος
• Το τέλος της φιλοσοφίας της εργασίας και το μέλλον της
  Νικόλαος Δ. Λοΐζος

IX. ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

• Επιστημολογικά προβλήματα της Ιστορίας. Αλλοτε και Τώρα
  Γραμματική Αλατζόγλου – Θέμελη
• Στοιχεία της φιλοσοφίας της ιστορίας στη ρωμαϊκή ιστοριογραφία: Titus Livius, 45.4.1-45.6.9
  Δούκαινα Ζάννη

X. ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΚΑΙ ΑΞΙΕΣ

• O Nietzsche και η αμφισβήτηση της επιστήμης
  Αλέξιος Α. Πέτρου
• Επιστήμη και Κοινωνία: απελευθέρωση ή περιορισμός;
  Γιώργος Ν. Πολίτης
• Ανθρώπινη Φύση, Επιστημονική Γνώση και Κοινωνική Ισότητα
  Γιώργος Μωραΐτης
• Μεταξύ επιστημολογίας και οντολογίας: Το φάντασμα της καθαρής γνώσης και οι προκλήσεις της σύγχρονης τεχνοεπιστήμης
  Γιώργος Ι. Τσιαντής

XI. ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ

• Κανονιστικότητα και μορφές ζωής. Ο ύστερος Wittgenstein
  Θανάσης Γ. Σακελλαριάδης
• Στοιχεία για τους συγκατηγορηματικούς όρους και τη λανθάνουσα σπουδή τους στη νεοελληνική διανόηση
  Απόστολος Σταβέλας

XII. ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ

• Η θεμελίωση της Παιδαγωγικής ως «επιστήμης του πνεύματος» από τον Wilhelm Dilthey
  Χαράλαμπος Αποστολόπουλος
• Υπήρξε μια παιδαγωγική της ετερότητας; Παραλειπόμενα μιας κριτικής του παιδαγωγικού και φιλοσοφικού λόγου
  Κωνσταντίνος Κ. Κνιθάκης
• Οι δυσκολίες παραγωγής θεωρητικού λόγου στις επιστήμες της εκπαίδευσης
  Αλέξανδρος Θεοδωρίδης
• Κατανόηση βασικών μαθηματικών εννοιών από τους μαθητές της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης με τη βοήθεια της Φιλοσοφίας των Μαθηματικών. Μια διαφορετική προσέγγιση
  Ευάγγελος Μώκος

XIII. ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ

• Για τη δυνατότητα υπολογισμού πέρα από την υπόθεση Church-Turing
  Vincent C. Müller
• Η οντολογική προσέγγιση της Φιλοσοφίας της Τεχνολογίας και οι συνέπειές της
  Δημοσθένης Δαγκλής
• Κοινωνική πραγματικότητα και «τεχνική» ορθολογικότητα: Προς μια κριτική θεωρία της τεχνολογίας
  Χαράλαμπος Κόκκινος