Ο Αριστοτέλης σήμερα

Τα δοκίμια που συνθέτουν τον τόμο αυτόν αποτελούν δημοσιεύματά μου σε ξένα κυρίως περιοδικά ή συλλογικούς τόμους μετά το 1994 έως σήμερα, μαζί με μία νέα μελέτη μου που αναφέρεται στη σχέση της Αριστοτελικής φυσικής φιλοσοφίας με τη σύγχρονη επιστήμη. Συνεκτικός τους ιστός είναι η προσπάθεια να αναδείξω τη βαθιά συγγένεια που συνδέει τον Αριστοτέλη με τη σύγχρονη επιστημονική σκέψη.
Το εγχείρημα αυτό αποτελεί μία νέα πρόταση ανάγνωσης της Αριστοτελικής φυσικής φιλοσοφίας, ώστε να ανασκευασθεί η παγιωμένη αντίληψη για την «παταγώδη», όπως χαρακτηρίσθηκε, «αποτυχία» του Αριστοτέλη στον τομέα εξήγησης του φυσικού κόσμου, σε αντίθεση προς την καθολική αναγνώριση της ανεκτίμητης συμβολής του στη Μεταφυσική, τη Λογική, την Ηθική και Πολιτική Φιλοσοφία. Εξετάζονται έτσι θέματα που απασχολούν ιδιαίτερα τη σύγχρονη Φιλοσοφία της Επιστήμης, όπως αυτά που αναφέρονται στον χαρακτήρα και στη φύση της επιστημονικής γνώσης, στις έννοιες της αιτιότητας και απροσδιοριστίας, του χρόνου, της κίνησης και μεταβολής, της συνέχειας, του απείρου, του φυσικού νόμου, των φυσικών ειδών, της ουσίας, της αυτο-οργάνωσης, στον χαρακτήρα της ύλης στον κόσμο των κβαντικών φαινομένων, καθώς και στην κεντρική για την Αριστοτελική φιλοσοφία έννοια του δυνάμει. Υποστηρίζεται ακόμη, ότι ο Αριστοτέλης προσφέρει σήμερα ένα θαυμάσιο υλικό για την αποκατάσταση της χαμένης ενότητας της γνώσης και την επανασύνδεση του φιλοσοφικού στοχασμού με την επιστημονική σκέψη.
Ο τόμος αυτός απευθύνεται τόσο στον γνήσιο Αριστοτελιστή, όσο και στον φιλόσοφο που ενδιαφέρεται να αφουγκρασθεί τι έχει να μας πει ο Αριστοτέλης σήμερα, στον Φυσικό επιστήμονα που αγωνιά να υπερβεί το πεδίο της εμπειρικής-πειραματικής έρευνας, στον σπουδαστή της Φιλοσοφίας και των Θετικών Επιστημών που νιώθει την ανάγκη να μυηθεί στον κόσμο της φιλοσοφικής και επιστημονικής σκέψης, καθώς και σε κάθε σκεπτόμενο άνθρωπο.

Περιεχόμενα

1. H Αριστοτελική Φυσική Φιλοσοφία και η Σύγχρονη Επιστήμη

• • Εισαγωγικά
  • Η ταξινόμηση των επιστημών
  • Το επιστημονικό έργο του Αριστοτέλη
  • Τα βιολογικά έργα του Αριστοτέλη
  • Η σχέση του Αριστοτέλη με την Φιλοσοφία της Επιστήμης
  • Η Αριστοτελική θεωρία των τεσσάρων αιτίων
  • Η σχέση ύλης και μορφής στη Βιολογία
  • Οι οντολογικές κατηγορίες ύλης και μορφής
  • Οι οντολογικές κατηγορίες του δυνάμει και εν ενεργεία όντος
  • Αριστοτελική ύλη και μορφή και σύγχρονη Βιολογία
  • Αριστοτελικές οντολογικές κατηγορίες και σύγχρονη Φυσική

11.1. Η Αριστοτελική Φυσική Φιλοσοφία

11.2. Το Αριστοτελικό δυναμικό μοντέλο της φύσης

11.3. Η Αριστοτελική έννοια της πρώτης ύλης

11.4. Η Αριστοτελική φύσις ως αρχή κινήσεως και μεταβολής

11.5. Η σύγχρονη Φυσική και η Αριστοτελική εικόνα της φύσης

• Επίλογος

2. Η Aριστοτελική πρώτη ύλη μέσα από το πρίσμα της Κβαντικής Φυσικής και Φυσικής των στοιχειωδών σωματίων

• • Εισαγωγή
  • Η πρώτη ύλη και το Αριστοτελικό μοντέλο της φύσης

2.1. Διάκριση μεταξύ πρώτης ύλης και δευτέρας ύλης

2.2. Η πρώτη ύλη ως υποκείμενον της μεταβολής και της κατηγόρησης

2.3. Συγγενής ύλη και πρώτη ύλη: δύο επίπεδα φυσικής πραγματικότητας

2.4. Η οντολογική διάσταση της πρώτης ύλης

2.5. Η πρώτη ύλη, ως το απροσδιόριστο υποκείμενον της μεταβολής

2.6. Η πρώτη ύλη ως αρχή μετάβασης από το δυνάμει στο εν ενεργεία ον

• Η εικόνα της φύσης στη σύγχρονη Φυσική και η Αριστοτελική θεωρία της ύλης

3.1. Εισαγωγή

3.2. Η Κβαντική Φυσική, η απροσδιοριστία της ύλης και ο δυνάμει χαρακτήρας των κβαντικών φαινομένων

3.3. Η Φυσική των Στοιχειωδών Σωματίων και η δυνάμει διάσταση της ύλης

3.4. Τα «δυνάμει σωμάτια» και η Αριστοτελική πρώτη ύλη

3.5. Τα κουάρκς και η Αριστοτελική πρώτη ύλη

• Συμπέρασμα

3. Φυσικοί νόμοι: Ante Res ή In Rebus;

• • Εισαγωγή
  • Το “καθόλου” ante res

2.1. Ο Πλατωνισμός του James R. Brown

2.2. Το «καθιερωμένο μοντέλο των quarks»

2.3. Μια κριτική προσέγγιση του Πλατωνισμού

• Το καθόλου ως «μέσα στα πράγματα» (in rebus)

3.1. Προς μία Αριστοτελική εξήγηση

3.2. Μία επανεξέταση του «καθιερωμένου μοντέλου των quarks»

3.3. Η μεταφυσική των φυσικών ειδών

3.4. Το καθόλου και η συνέχεια

3.5. Η έννοια της συνέχειας

3.6. Η φύση των νόμων της φύσης

3.7. Πώς φθάνουμε στη γνώση των νόμων της φύσης;

• Συμπέρασμα

4. Η έννοια του χρόνου στον Αριστοτέλη και στον C. S. Peirce

• Εισαγωγή
• Ο Αριστοτέλης και το Παρμενίδειο στατικό σύμπαν
• Ο C. S. Peirce και ο Ατομισμός του 19ου αιώνα
• Η συνέχεια της γραμμής
• Η Αριστοτελική θεωρία της άπειρης διαιρετότητας του συνεχούς
• Ο Peirce και ο Αριστοτέλης: Συνέχεια-άπειρον
• Απειροστά και δυνάμει συνάθροιση
• Δυνάμει συνάθροιση και possibilia: Peirce και Αριστοτέλης
• Η θεωρία του χρόνου: Peirce και Αριστοτέλης
• Σημεία πάνω στη γραμμή και στιγμές του χρόνου
• Χρόνος και δυνάμει άπειρον
• Η ροή του χρόνου: Peirce και Αριστοτέλης
• Το πρόβλημα της συνείδησης και του πραγματικού χρόνου
• Συμπέρασμα

5. Η Αριστοτελική Θεωρία της Tραγωδίας και της Επιστήμης: μια Kριτική Παρέμβαση στην Ερμηνεία του Βas van Fraassen

• Εισαγωγή
• Η αναλογία μεταξύ τραγωδίας και επιστήμης
• Η ανάγνωση της επιστήμης ως αναπαράστασης3.1. Η απόδοση του όρου μίμησις με τον όρο αναπαράσταση3.2. Προβλήματα σχετικά με το περιεχόμενο του όρου μίμησις3.3. Προβλήματα σχετικά με το περιεχόμενο του όρου αναπαράστασις3.4. Εξέταση παραδειγμάτων από το Πλατωνικό έργο
• Η εμπειριστική θεωρία του Βas van Fraassen για την επιστήμη
• Κριτική της εμπειριστικής θεωρίας του Βas van Fraassen
• Ο επιστημονικός ρεαλισμός
• Συμπέρασμα

• 6. Η Αριστοτελική Θεωρία του Χρόνου σε σχέση με το «Βέλος του Χρόνου» του Ιlya Prigogine

• Εισαγωγή
• Η Αριστοτελική θεωρία του χρόνου2.1. Το Παρμενίδειο στατικό μοντέλο του σύμπαντος2.2. Η απάντηση του Αριστοτέλη στην Ελεατική σχολή και στο μοντέλο των ατομικών2.3. Συνέχεια – άπειρο2.4. Η Αριστοτελική θεωρία του χρόνου2.5. Η συνέχεια, το δυνάμει άπειρον και η ροή του χρόνου2.6. Υπάρχει χρόνος χωρίς συνείδηση;
• Ο Ilya Prigogine και «το βέλος του χρόνου»3.1. Εισαγωγή3.2. Τα θερμοδυναμικά συστήματα3.3. Τα συστήματα μακράν της ισορροπίας3.4. Tο βέλος του χρόνου ως πηγή τάξης και αυτο-οργάνωσης3.5. Διακλάδωση, το σημείο κρίσης και η επιλογή που πρέπει να γίνει
• Συμπερασματικές παρατηρήσεις

• Επίμετρο

  Η ζωή και η προσωπικότητα του Aριστοτέλη

  Επιλογή βιβλιογραφίας για τον Αριστοτέλη

  Ι. Έργα του ΑριστοτέληΙΙ. Επιλογή σύγχρονης βιβλιογραφίας