Επικοινωνιακή Ορθολογικότητα και Παιδαγωγική Πράξη

Η αλλαγή του θεματικού προσανατολισμού που συντελείται στο ύστερο έργο του J. Habermas, κατά τη δεκαετία του ’80, καθιστά την επικοινωνιακή ορθολογικότητα καθολικό κριτήριο για την κατανόηση της κοινωνικής πράξης και αποδυναμώνει την ισχύ της κριτικής ορθολογικότητας σηματοδοτώντας την επιστροφή της κριτικής θεωρίας του στο πεδίο της παραδοσιακής θεωρίας της ορθολογικότητας. M’ αυτή τη θεωρητική επιλογή ο J. Habermas απομακρύνεται από τις επιστημολογικές και γνωσιοθεωρητικές αντιλήψεις του πρώιμου έργου του, της δεκαετίας του ’60 και επιδίδεται στη διερεύνηση των «καθολικών», των «υπερβατολογικών» δομών της γλωσσικής επικοινωνίας αναζητώντας σ’ αυτές το «κατηγορικό» μέσο για τη διόρθωση του «κανονιστικού» ελλείμματος της κριτικής θεωρίας.
Την ίδια χρονική περίοδο η θεωρία της κριτικής παιδαγωγικής επιστήμης στις γερμανόφωνες, κυρίως, ευρωπαϊκές χώρες διαμορφώνεται σε μεθοδολογικό και εννοιολογικό επίπεδο υιοθετώντας τις αντίστοιχες επιλογές του χαμπερμασιανού έργου. Η κριτική παιδαγωγική μέσω του επικοινωνιακού επαναπροσδιορισμού της, αν και αξιολογεί τα παιδαγωγικά ζητήματα με κοινωνικά κριτήρια, δεν επιτυγχάνει την καινοτόμα και ριζοσπαστική ερμηνεία τους, αλλά επιδίδεται στην επικοινωνιακή ερμηνεία τους δίνοντας έμφαση στην ανάδειξη της διυποκειμενικής φύσης των παιδαγωγικών διαδικασιών, χωρίς να διερευνά τον τρόπο συγκρότησής τους και τις μεταβολές που υφίστανται. Για το λόγο αυτό, στην παρούσα μελέτη, η θεματική μεταστροφή στο χαμπερμασιανό έργο διερευνάται με στόχο την αξιοποίηση ακριβώς των θεωρητικών δεδομένων που θα καταστήσουν δυνατή τη διακρίβωση της συνάφειάς της με τη θεματική της κριτικής παιδαγωγικής.

Περιεχόμενα

Εισαγωγή

Συντομογραφίες

Κεφάλαιο Πρώτο
Η Κριτική Θεωρία ως Θεωρία της Ορθολογικότητας και Γνωσιοθεωρία

Εισαγωγικά

1.1. Ο χειραφετητικός προσανατολισμός της κριτικής θεωρίας
1.2. Εργασία και αλληλόδραση: μια νέα θεωρία του κοινωνικού πράττειν
1.3. Η γνωσιοθεωρητική θεμελίωση του εργαλειακού και κοινωνικού πράττειν
Συμπερασματικές παρατηρήσεις

Κεφάλαιο Δεύτερο
Επικοινωνιακή Δράση και Επικοινωνιακός Εξορθολογισμός

Εισαγωγικά
2.1. Η συγκρότηση μιας θεωρίας της δράσης (Handlungstheorie)
2.2. Η θεωρία της καθολικής πραγματολογικής ανάλυσης της γλώσσας
2.3. Επικοινωνιακή δράση και διάλογος
Συμπερασματικές παρατηρήσεις

Κεφάλαιο Τρίτο
Επικοινωνιακή Ορθολογικότητα και Κοινωνικός Εξορθολογισμός

Εισαγωγικά
3.1. Από τη φαινομενολογική στην επικοινωνιακή προσέγγιση του βιόκοσμου
3.2. Habermas και Parsons: Η διάκριση κοινωνικής και συστημικής ενσωμάτωσης
3.3. Η εξήγηση της διαδικασίας του κοινωνικού εξορθολογισμού
3.4. Ο εξορθολογισμός του βιόκοσμου
Συμπερασματικές παρατηρήσεις

Κεφάλαιο Τέταρτο
Η Επιρροή της Κριτικής Θεωρίας του Habermas στην Εξέλιξη της Κριτικής Παιδαγωγικής

Εισαγωγικά
4.1. Η σχέση θεωρίας και πράξης στην κριτική παιδαγωγική
4.2. Η συσχέτιση παιδαγωγικής πράξης και επικοινωνιακής δράσης
4.3. Η λειτουργία του σχολείου στη διαδικασία του κοινωνικού εξορθολογισμού
Συμπερασματικές παρατηρήσεις

Επίλογος
Βιβλιογραφία