Διατηρώντας τη νιότη και στα βαθιά μας γηρατειά

Προοίμιο

Ρίξετε μια ματιά γύρω σας και θα παρατηρήσετε ότι ο αριθμός των ηλικιωμένων ολοένα και αυξάνεται. Μέχρι το έτος 2050, ο αριθμός των Αμερικανών άνω των 85 ετών προβλέπεται να αυξηθεί κατά 600% με όλες τις επακόλουθες κοινωνικές, οικονομικές και ιατρικές συνέπειες. Η πείρα μου τόσο στο Διάστημα όσο και στην Ειδική Επιτροπή Γερουσιαστών Μελέτης της Γήρανσης με έπεισαν ότι πρέπει να επωφεληθούμε από τις γνώσεις που αποκτήσαμε από τους αστροναύτες στο Διάστημα για να βοηθήσουμε αυτόν τον ολοένα αυξανόμενο γηραιό πληθυσμό της Γης, να χαρεί μια ζωή με παραγωγικότητα, υγεία και ποιότητα. Αυτό το επίκαιρο βιβλίο παρουσιάζει τα μαθήματα από το Διάστημα με ευανάγνωστο, κατανοητό και ενστικτωδώς ελκυστικό τρόπο. Παρέχει πρακτικές προτάσεις ώστε με τον καλύτερο τρόπο να πάρουμε την υγεία μας στα χέρια μας και να διατηρήσουμε την ανεξαρτησία μας.
Η πρώτη μου συνάντηση με την Ιωάννα Βερνίκου έγινε στις 18 Ιουνίου 1996 κατά τη διάρκεια επίσκεψής μου στο διευθυντή της ΝΑΣΑ, Dan Goldin. Μαζί μου ήταν και ο John Eisold, παθολόγος ιατρός του Κογκρέσου. Με αφορμή μια αξιόλογη διάλεξη του Dan Goldin στην Αμερικανική Ένωση Συνταξιούχων, συζητούσαμε τη σχέση μεταξύ της πτήσης στο Διάστημα και των γηρατειών. Εγώ είχα ήδη μελετήσει εκτενώς το θέμα και είχα μιλήσει σε γιατρούς της ΝΑΣΑ, ωστόσο ανυπομονούσα να γνωρίσω το συγγραφέα του έργου με τίτλο «Παράλληλες Διεργασίες· η μελέτη της προσαρμογής του Ανθρώπου στο Διάστημα μας βοηθά να καταλάβουμε τα γηρατειά», που είχε τραβήξει την προσοχή μου.
Ήταν προφανές ότι η Ιωάννα Βερνίκου, διευθύντρια των Επιστημών Ζωής της ΝΑΣΑ, και εγώ, είχαμε την ίδια σκέψη όσον αφορά τις ομοιότητες των αλλαγών στη φυσιολογία του ατόμου που προκαλούνται από το ταξίδι στο Διάστημα και αυτών που συμβαίνουν κατά τη γήρανση. Πιο συγκεκριμένα, μας ενδιέφερε να επωφεληθούμε με τον καλύτερο τρόπο από τα μέτρα προστασίας που είχαμε μάθει να χρησιμοποιούμε για τους αστροναύτες και να τα εφαρμόσουμε για τη θεραπεία των προβλημάτων υγείας των ηλικιωμένων στη Γη. Την 3η Σεπτεμβρίου του ίδιου έτους είχα την ευκαιρία να εισαγάγω το θέμα στη Γερουσία.
Είχα ήδη την πλήρη υποστήριξη του Εθνικού Ινστιτούτου Γήρανσης. Η Ιωάννα Βερνίκου είχε αναπτύξει μια άριστη σχέση συνεργασίας με τα Εθνικά Ινστιτούτα Υγείας και προσέφερε αξιοσημείωτη βοήθεια στην προσπάθεια να πεισθούν για την επιστημονική αξία της αποστολής ενός 77χρονου ξανά στο Διάστημα. Ναι, ήθελα να βρεθώ ξανά στο Διάστημα, αλλά ο κυριότερος λόγος ήταν η έρευνα και η συλλογή νέων πληροφοριών, που ορισμένα από αυτά ακόμη αξιολογούνται. Αδιαμφισβήτητα, άνοιξε ο ορίζοντας της επιστημονικής έρευνας.
Ακολούθησε πολλή δημοσιότητα γύρω από την αποστολή του Discovery STS-95, γεγονός που συγκέντρωσε θετικά το ενδιαφέρον των ανθρώπων στο θέμα των γηρατειών. Δεν περνά ούτε μια μέρα χωρίς να υπάρξει σχετικό άρθρο στις εφημερίδες ή κάποια νέα θεωρία για το γήρας. Η Ιωάννα Βερνίκου ήταν η πρωτοπόρος της μεθόδου έρευνας σύμφωνα με την οποία υγιείς άνδρες και γυναίκες τοποθετούνται σε κατάκλιση στο κρεβάτι, με το κεφάλι προς τα κάτω, προκειμένου να μελετηθεί στο έδαφος, πώς το ανθρώπινο σώμα προσαρμόζεται στις συνθήκες του Διαστήματος. Σ’ αυτό το βιβλίο παραθέτει την εξειδικευμένη εμπειρία της σε θέματα όπως οι ορμόνες και η αντίδραση στο στρες. Η πολυδιάστατη γνώση της στα συγκεκριμένα αντικείμενα καθώς επίσης και η ενασχόλησή της σε όλη της τη ζωή με τη ΝΑΣΑ, αποτελούν ιδανικά προσόντα της που μεταφέρει στο βιβλίο αυτό, το οποίο απευθύνεται σε κάθε αναγνώστη με ανήσυχο πνεύμα. Καλύτερα από όλα τα σημεία είναι οι απαντήσεις που δίνει στο κάθε κεφάλαιο για το «Τι μπορείτε να κάνετε γι’ αυτό», οι οποίες καθιστούν το βιβλίο πολύ πρακτικό και αποτελεσματικό στο να αξιοποιήσει κανείς ό,τι καλύτερο συμπέρασμα υπάρχει από τη Γήινη και τη Διαστημική Ιατρική για το δικό του καλό.

Πρόλογος

Όλα αυτά τα χρόνια της ερευνητικής μου δραστηριότητας με τη ΝΑΣΑ είχαν να κάνουν με την κατανόηση της επίδρασης του περιβάλλοντος του Διαστήματος στους Αστροναύτες με σκοπό την εύρεση τρόπων προστασίας τους από τις ανεπιθύμητες συνέπειες. Σύντομα όμως μου έγινε φανερό, όσο και στον John Glenn, ότι οι αστροναύτες οι οποίοι είναι νέοι, τέλεια εκπαιδευμένοι και σε άριστη φυσική κατάσταση πριν την αποστολή τους στο Διάστημα, όταν επιστρέφουν αισθάνονται πιο γέροι από την ηλικία τους. Κανένας βέβαια δεν αμφέβαλε ότι υπήρχε σύνδεση μεταξύ του διαστημικού ταξιδιού και της γήρανσης, όμως ποια ακριβώς ήταν η φύση αυτής της σύνδεσης;
Το πρόβλημα αυτό για μήνες στριφογύριζε στο μυαλό μου όπου τον Ιούλιο του 1980 μου κατέβηκε μια ιδέα. Θα μπορούσε αυτός ο συνδετικός κρίκος να ήταν η βαρύτητα ή μάλλον η απουσία της βαρύτητος; Στο Διάστημα δεν υπάρχει βαρύτητα, ενώ εδώ στη Γη οι άνθρωποι έχουν την τάση να υποτάσσονται σε αυτήν καθώς περνούν τα χρόνια. Σταματούν να γυμνάζονται, κάθονται αντί να στέκονται, περνούν περισσότερες ώρες στο κρεβάτι από ό,τι όταν ήταν νεότεροι. Όλες αυτές οι συνήθειες ελαττώνουν την επίδραση της βαρύτητας, η οποία βρίσκεται στη μεγαλύτερη δράση της όταν στεκόμαστε όρθιοι.
Για να δοκιμάσω τη θεωρία μου, χρησιμοποίησα μεθόδους στο έδαφος κατά τις οποίες, μειώνοντας την επίδραση της βαρύτητας, προκλήθηκαν αλλαγές παρόμοιες με αυτές που παρατηρούμε στους αστροναύτες. Και αυτό πετύχαμε με τη συμμετοχή υγιών ανδρών και γυναικών εθελοντών, στους οποίους ζητήσαμε να μείνουν στο κρεβάτι από 4 έως και 84 ημέρες.
Τοποθετώντας τους σε κρεβάτι με κλίση 6 μοιρών, όπου το κεφάλι τους ήταν σε χαμηλότερο επίπεδο από τα πόδια τους, παρατηρήσαμε το καλύτερο αποτέλεσμα προσομοίωσης. Με τον τρόπο αυτό μπορέσαμε να μελετήσουμε τις φυσιολογικές και ψυχολογικές συνέπειες της ζωής σε ελαττωμένη βαρύτητα, δηλαδή χωρίς να φορτιζόμαστε με το βάρος του σώματος, χωρίς να αλλάζουμε στάση, με περιορισμένες κινήσεις κατά της βαρύτητας, χωρίς καμία διέγερση των συστημάτων που ελέγχουν την ισορροπία ή την πίεση και γενικά με έλλειψη δραστηριότητας. Έχουμε μάθει επίσης από τις έρευνες στο Διάστημα ότι τα πλεονεκτήματα του φωτός, η ζωή σε κλειστό χώρο, η έκθεση στην ακτινοβολία και ό,τι τρώμε και πίνουμε επηρεάζονται από την αντίδραση του σώματος στη βαρύτητα.
Επειδή η βαρύτητα βρίσκεται παντού γύρω μας, δεν της δώσαμε μέχρι τώρα την απαραίτητη σημασία στον σημαντικότατο ρόλο της να μας κρατάει υγιείς. Οι έρευνες αυτές με έπεισαν ότι η βαρύτητα, η δύναμη κάτω από την οποία η ζωή στη Γη έχει εξελιχθεί, είναι ο φίλος του σώματός μας, αλλά μπορεί επίσης να γίνει και εχθρός μας, εάν εμείς το επιτρέψουμε. Ακόμα σημαντικότερο μου φαίνεται ότι αυτά που μάθαμε από την έρευνα στο Διάστημα, τις θεραπείες που εφαρμόσαμε στους αστροναύτες και στους εθελοντές για πρόληψη αυτών των αλλαγών, θα μπορούσαν ίσως να εφαρμοσθούν και σε μας που ζούμε εδώ στη Γη για να καθυστερήσουμε ή ακόμη και να προλάβουμε πολλά από τα συμπτώματα που συνήθως αποδίδομε στα γηρατειά.
Όποτε παρουσίαζα ομιλία για το θέμα αυτό, υπήρχε μεγάλο ενδιαφέρον στο τέλος της ομιλίας μου να μάθουν περισσότερες λεπτομέρειες. Στην ερώτηση «πού μπορούν να βρουν περισσότερα στοιχεία» δεν είχα απάντηση γιατί τελικά δεν υπήρχε βιβλίο να τους συστήσω.
Το βιβλίο αυτό απαντά σε όλα τα ερωτήματα που μου έχουν τεθεί μέχρι τώρα. Έχει ως στόχο να κάνει κατανοητό με απλά λόγια την πληθώρα των ανακαλύψεων στο θέμα των γηρατειών και να μας βοηθήσει να καταλάβομε πως πρέπει συνεχώς να χρησιμοποιούμε τη βαρύτητα για να παραμείνουμε υγιείς και δραστήριοι εδώ στη Γη.
Δεν μπορούμε να σταματήσουμε το πέρασμα των χρόνων. Όμως αν καταλάβομε, αν μάθομε πώς να χρησιμοποιούμε σωστά τη βαρύτητα, θα καλυτερεύσομε σημαντικά τη ζωή μας. Με τις σωστές ασκήσεις, μερικές μικρές αλλαγές στη δίαιτά μας και θετική άποψη για τη ζωή, μπορούμε να παραμείνουμε δραστήριοι και ανεξάρτητοι για όλη μας την ζωή. Είναι καιρός να ξανασκεφτούμε τι σημαίνει γήρανση.

Περιεχόμενα

Εισαγωγή
1. Τι σχέση έχει η γήρανση με το Διάστημα;
2. Αισθήσεις, ισορροπία, συγχρονισμός
3. Η σημασία της συχνής όρθιας στάσης του σώματός μας
4. Συνέπειες της αδράνειας στους μυς. Λυγίστε τους μυς σας
5. Συνέπειες της αδράνειας στα οστά. Δυναμώστε τα οστά σας
6. Σωστή διατροφή –Πώς να ελέγχουμε τι τρώμε
7. Εγκέφαλος, πνεύμα και σώμα
8. Βιορυθμοί, ύπνος και μνήμη
9. Έλεγχος του στρες
10. Πόσο μακροβιότεροι μπορούμε να γίνουμε;
11. Τι είναι τελικά η γήρανση;
12. Το μέλλον των ηλικιωμένων στην Ελλάδα
    Επίλογος Μαθήματα από το Διάστημα
    Παραδείγματα ηλικιωμένων αιωνόβιων