Η Εκκλησιαστική Εκπαίδευση αποτελεί μία από τις βασικές δομές της Ελληνικής Εκπαίδευσης που διαγκωνίστηκε για να κερδίσει τη θέση της στο σύγχρονο εκπαιδευτικό γίγνεσθαι, μαζί με τις Πρωτοβάθμια, Τριτοβάθμια και Δευτεροβάθμια, χωρίς ουσιαστικά να αποστασιοποιείται από την τελευταία, λόγω του ότι τα Σχολεία της αποτελούν τύπους Σχολείων της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, όπως πχ. τα μουσικά ή τα αθλητικά. Η διαφοροποίηση που επέρχεται αρχίζει από την ύπαρξη της ξεχωριστής Διεύθυνσης που εδρεύει στο Υπουργείο Παιδείας. Σ’ αυτήν ανήκουν διοικητικά σε όλη την Ελληνική Επικράτεια 18 Ενιαία Εκκλησιαστικά Λύκεια και ισάριθμα Εκκλησιαστικά Ινστιτούτα Επαγγελματικής Κατάρτισης (ΕΙΕΚ), 7 Εκκλησιαστικά Γυμνάσια, 2 Ιερατικά Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας (ΙΣΔΕ) αλλά και 4 Ανώτατες Εκκλησιαστικές Ακαδημίες (ΑΕΑ), που λειτουργούν ως αποκεντρωμένες Δημόσιες Υπηρεσίες υπαγόμενες στο ΥΠΕΠΘ. Με βάση τα στοιχεία του 2005 η Εκκλησιαστική Εκπαίδευση απασχολεί στις τάξεις της 387 υπαλλήλους, Εκπαιδευτικό και Βοηθητικό προσωπικό, και περίπου 1637 μαθητές, συνολικά 2024 άτομα. Καταβλήθηκε προσπάθεια, ώστε να δημοσιοποιηθεί η προσφορά της – η τύχη της οποίας και τη στιγμή αυτή ακόμη που γράφονται αυτές οι γραμμές, γίνεται αντικείμενο διαπραγμάτευσης μεταξύ Πολιτείας και Εκκλησίας- στην υπόθεση της Παιδείας.
Η μακρόχρονη πορεία της στηλιτεύτηκε από αλλαγές που βασίστηκαν στην προχειρότητα και τον αυτοσχεδιασμό. Οι αλλαγές αυτές, λόγω έλλειψης προγραμματισμού, την οδήγησαν σε μία άνευ προηγουμένου πολυτυπία των Σχολών της. Σε όλη αυτή την πορεία της αποτέλεσε διελκυστίνδα μεταξύ Πολιτείας και Εκκλησίας. Οι δύο αυτοί φορείς διεκδίκησαν την άσκηση της εποπτείας της και της διοίκησής της. Παράλληλα, συναγωνίστηκαν στον προσανατολισμό των στόχων της και στη διαμόρφωση του χαρακτήρα της παρεχόμενης παιδείας της. Ευκταίο, ασφαλώς, αποτελεί η συνέργεια Κράτους και Εκκλησίας διατηρώντας διακριτούς ρόλους και σχέσεις.
Τα ομοιόσχημα φύλλα χαρτιού -συραμμένα σε τόμο- συνιστούν μία αναδίφηση, μία έρευνα δηλαδή σε αρχεία, ή μία αναζήτηση στοιχείων σε έγγραφα. Το βιβλίο καταγράφει σε 560 σελίδες την πορεία της Εκκλησιαστικής Εκπαίδευσης στο Νεοελληνικό κράτος ξεκινώντας από το σκοπό και το ιστορικό συγκρότησής της, παρουσιάζει τη σύσταση των πρώτων Ιερατικών σχολείων, αναδεικνύει τη συνεισφορά των Μονών, σκιαγραφεί τα βασικά συστατικά νομοθετήματα, αποτυπώνει την λειτουργία της κεντρικής υπηρεσίας του υπουργείου, αντιπαραθέτει την εξέλιξη Ιεροδιδασκαλείων, Ιερατικών Σχολών, Φροντιστηρίων, Ειδικών Σχολών ιερατικής μορφώσεως, γεωργικών, προπαρασκευαστικών και Ανώτερων Εκκλησιαστικών Σχολών και Ακαδημιών. Εξιστορεί τη δημιουργία των διοικητικών της οργάνων εποπτικού, υπηρεσιακού & διοικητικού συμβουλίου και του συνδικαλιστικού της οργάνου, της Ε.Λ.Ε.Ε.. Παράλληλα πραγματεύεται τη θέση που κατέχουν στην Εκκλησιαστική εκπαίδευση οι Ιεροκύρηκες και τα επιμορφωτικά φροντιστήρια, η εξ’ αποστάσεως εκπαίδευση, το προσωπικό, οι σχολικές εφορείες, τα προγράμματα σπουδών, οι απόφοιτοι. Η κριτική θεώρηση επιτυγχάνεται τόσο από το ύφος γραφής, όσο και από την παρατιθέμενη ερμηνεία και συμπεράσματα στο τέλος κάθε μίας από τις πέντε χρονικές περιόδους από τις οποίες δομείται. Το παράρτημα του βιβλίου απαρτίζεται από το πλήρες νομοθετικό πλέγμα της Εκκλησιαστικής Εκπαίδευσης από το 1821 έως και το 2006, συμπεριλαμβανομένου και του τελευταίου Νόμου 3432/3-2-2006 (ΦΕΚ 14 /τ.Α’) «Δομή και λειτουργία της Εκκλησιαστικής Εκπαίδευσης» και ένα συγκριτικό χρονικό Δευτεροβάθμιας & Εκκλησιαστικής Εκπαίδευσης και Νεοελληνικής Ιστορίας. Οι 158 πίνακες και διαγράμματα, οι 41 φωτογραφίες, τα οργανογράμματα που παρατίθενται στο κυρίως μέρος και το παράρτημα συνοδεύουν υποστηρικτικά το κείμενο, ενώ τα 30 αυτοτελή μικρά πλαίσια κειμένου το διανθίζουν ιστορικά. Τέλος, παρατίθενται οι 485 βιβλιογραφικές αναφορές του.
Εν κατακλείδι η ιστορία της Εκκλησιαστικής Εκπαίδευσης αντικατοπτρίζει την ιστορία του Νεοελληνικού Κράτους. Από συστάσεώς της έως σήμερα υπέστη ολιστικά τις επιδράσεις του. Αποδέχθηκε τη βασιλεία του, υποδέχθηκε τις αλλαγές των κυβερνήσεών του, συμμετείχε στους πολέμους του, υπέμεινε τις κακουχίες του, καταπατήθηκε από τις δικτατορίες του, γιόρτασε την εγκαθίδρυση της δημοκρατίας του, κοινωνικοποίησε τους αγώνες του και βαδίζει σήμερα μαζί του ευεργέτης και αρωγός, που τέρπεται από τη μέθεξη στην ιστορία και την εξέλιξή του. Εν μέσω Πολιτειακής σφύρας και Εκκλησιαστικού άκμονος υπήρξε αντικείμενο έντονης διαμάχης και επιχειρήθηκε η εκ βάθρων αναδόμησή της. Αμφισβητήθηκε αλλά και υμνήθηκε. Ήκμασε και παρήκμασε. Διίστανται οι απόψεις για το αν επίτευξε πάντοτε τα οράματα των εμπνευστών της, ένα όμως είναι βέβαιο, ότι έχει ρίζες στη μακρά παράδοση της ιστορίας του Έθνους μας και αποτέλεσε αναπόσπαστο κομμάτι της γενικότερης εκπαιδευτικής μας εξέλιξης.
Περιεχόμενα
Εισαγωγή
- Βιβλιογραφική επισκόπηση – Προηγούμενες έρευνες
- Περίοδος προ της επαναστάσεως 1821
- Περίοδος κατά τη διάρκεια της επαναστάσεως 1821
Πρώτη περίοδος 1821-1857
- Σκοπός & ιστορικό συγκρότησης της εκκλησιαστικής εκπαίδευσης
- Νόμος ΤΞΖ’ περί ιερατικών σχολείων
- Σύσταση ιερατικών σχολείων
- Ι. Μονές & Ναοί υπέρ της παιδείας του γένους. Η περί των ιερατικών σχολείων συνεισφορά
- Ερμηνεία – Συμπεράσματα
Δεύτερη περίοδος 1858-1939 - Εσωτερική υπηρεσία υπουργείου των εκκλησιαστικών & ΥΠΕΠΘ
- Περί οργανώσεως ιερατικών σχολείων
- Ιεροδιδασκαλεία (Ιεροδιδασκαλεία Ριζαρείου & Κορίνθου. Ιεροδιδασκαλεία Λαμίας & Γιαννιτσών)
- Ιεροδιδασκαλεία & Ανώτερο τμήμα θηλέων
- Νόμος 1432 – Ίδρυση ιερατικών φροντιστηρίων
- Εκκλησιαστικό γυμνάσιο Ριζαρείου
- Περί οργανώσεως των ιερατικών φροντιστηρίων
- Β.Δ. / 28-9-1921 περί ιερατικών σχολών & προγράμματος των εν αυταίς διδασκόμενων μαθημάτων
- Προπαρασκευαστικές εκκλησιαστικές σχολές μητροπόλεων & ιδιωτικές σχολές
- Προπαρασκευαστικές σχολές ιερατικών σχολών
- Εποπτικό συμβούλιο εκκλησιαστικής εκπαίδευσης
- Διοικητικό συμβούλιο εκκλησιαστικής εκπαίδευσης
- Περί οργανισμού των δημοσίων ιερατικών σχολών
- Κωδικοποιημένος νόμος 5408
- Ν.5142 ιερατικά φροντιστήρια
- Ανώτερα ιερατικά φροντιστήρια
- Κατώτερα ιερατικά φροντιστήρια
- Ερμηνεία – Συμπεράσματα
Τρίτη περίοδος 1940 –1970 - A.N. 2553 περί μορφώσεως του εφημεριακού κλήρου & εκκλησιαστικής εν γένει παιδεύσεως
- Ιερατικές σχολές
- Εκκλησιαστικές σχολές του Α.Ν. 2553/17-9-1940
- Α.Ν. 540 “περί εκκλησιαστικής εκπαιδεύσεως”
- Εκκλησιαστικές σχολές Α.Ν 540 7-9-1945
- Εκκλησιαστικά φροντιστήρια Α.Ν. 540/7-9-1945 (Ανώτερο εκκλησιαστικό φροντιστήριο Ριζαρείου. Κατώτερα εκκλησιαστικά φροντιστήρια)
- Κοινές διατάξεις εκκλησιαστικών σχολών & φροντιστηρίων του Β.Δ./5-12-1945 (Καθηκοντολόγιο προσωπικού)
- Εκκλησιαστικές σχολές του Ν.Δ. 3885/31-10-1958
- Ανώτερες εκκλησιαστικές σχολές Θεσσαλονίκης, Αθηνών, Βέλλας, & Ηρακλείου
- Εκκλησιαστικά φροντιστήρια του Ν.Δ. 3885/31-10-1958
- Εκκλησιαστικά φροντιστήρια του Β.Δ./22-9-1959
- Εκκλησιαστικές σχολές του Β.Δ./22-9-1959
- Κοινές διατάξεις Α.Ε.Σ.Θ & φροντιστηρίων του Β.Δ./22-9-1959
- Εκκλησιαστικές γεωργικές σχολές
- Εκθέσεις πεπραγμένων εκκλησιαστικής εκπαιδεύσεως – Στατιστικά στοιχεία
- Υπηρεσιακό συμβούλιο εκκλησιαστικής εκπαίδευσης
- Ε.Λ.Ε.Ε.
- Εκκλησιαστική & εξ αποστάσεως εκπαίδευση
- Καταστατικός χάρτης & μόνιμη συνοδική επιτροπή εκκλησιαστικής παιδείας
- Ερμηνεία – Συμπεράσματα
Τέταρτη περίοδος 1971 – 1975 - Ν.Δ. 876 περί υπαγωγής της Ε.Ε. στην εκκλησία της Ελλάδος
- Εκκλησιαστική παιδεία
- Σχολές κληρικών & υποψηφίων κληρικών
- Σχολές μοναχών
- Σχολές ιεροψαλτών
- Σχολές κοινωνικών λειτουργών διακονισσών
- Σχολές αδελφών – νοσοκόμων
- Σχολές εξωτερικής ιεραποστολής
- Υπηρεσιακό συμβούλιο εκκλησιαστικής παιδείας
- Διεύθυνση & κεντρική υπηρεσία εκκλησιαστικής παιδείας
- Ανώτερες ιερατικές σχολές εκκλησιαστικής παιδείας
- Μέσες επτατάξιες ιερατικές σχολές εκκλησιαστικής παιδείας
- Μέσα εκκλησιαστικά φροντιστήρια
- Ερμηνεία – Συμπεράσματα
Πέμπτη περίοδος 1976 – 2005 - Ιεροκήρυκες & ειδικά επιμορφωτικά φροντιστήρια
- Ειδικές σχολές ιερατικής μορφώσεως
- Ν. 476 περί εκκλησιαστικής εκπαιδεύσεως
- Π.Δ. 1025 Μέση και Ανωτέρα εκκλησιαστική εκπαίδευση (Καθηκοντολόγια σχολικής εφορείας & προσωπικού)
- Σχολικές εφορείες
- Αναλυτικά & ωρολόγια προγράμματα σχολείων
- Εκπαιδευτικό & διοικητικό προσωπικό Ε.Ε.
- Εκκλησιαστικές παιδαγωγικές ακαδημίες & Ανώτερες εκκλησιαστικές σχολές (Καθηκοντολόγιο)
- Ν. 1566
- Επιτροπές & σχέδια νόμων
- Δυσπρόσιτα σχολεία εκκλησιαστικής εκπαίδευσης
- Ν. 3432 δομή & λειτουργία της εκκλησιαστικής εκπαίδευσης
- Ανώτατες εκκλησιαστικές ακαδημίες
- Εκκλησιαστικά ινστιτούτα επαγγελματικής κατάρτισης
- Ιερατικά σχολεία δεύτερης ευκαιρίας
- Σχολή εκκλησιαστικής διακονίας
- Εστία εκκλησιαστικής εκπαίδευσης
- Απόφοιτοι Δυνατότητες & Σταδιοδρομία
- Ερμηνεία – Συμπεράσματα
- Σημεία προσέγγισης εκκλησιαστικής και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης
- Προβλήματα
- Προτάσεις – Μια κριτική θεώρηση
- Σκέψεις & απόψεις για την εκκλησιαστική εκπαίδευσηΠαράρτημα
