Ο πρώτος σημαντικός σταθμός στην ιστορία του πολιτισμού ήταν όταν ο άνθρωπος έγινε γεωργός. Τότε δημιούργησε τους πρώτους οικισμούς και άρχισε να μετρά. Μετρούσε για τις ανάγκες της φορολογίας και για να κτιστούν οι κατοικίες των βασιλιάδων, μετρούσε για να διασφαλίσει την περιουσία του και για να μοιράσει τη γη, μετρούσε για να διαμορφώσει τους χώρους λατρείας. Έτσι αρχίζει η ιστορία που παρουσιάζεται στις 280 περίπου σελίδες αυτού του βιβλίου. Είναι η ιστορία των οργάνων και των μεθόδων των επιστημών της αποτύπωσης του γήινου χώρου. Ράβδοι, διόπτρες, χωροβάτες, αστρολάβοι, πυξίδες, τετράντες, τηλεσκόπια, ρολόγια και θεοδόλιχοι σ’ ένα ταξίδι από την Αίγυπτο, τη Μεσοποταμία, την Ελλάδα, την Κίνα, το Βυζάντιο, τους Αραβες και την Ευρώπη του Μεσαίωνα μέχρι την Ευρώπη του Διαφωτισμού. Γεωδαισία, Τοπογραφία, Χαρτογραφία, επιστήμες με στενούς δεσμούς με τη Γεωμετρία, την Αστρονομία, και τη Ναυσιπλοΐα, όπως μπορεί κανείς να δει καθώς καταγράφεται η ιστορία τους παράλληλα με την ιστορία της εξέλιξης των οργάνων και των συστημάτων μέτρησης, μέσα από τις κοινωνικές, πολιτικές και οικονομικές συνθήκες της κάθε εποχής.
Μέρος από τον πρόλογο του
Ευάγγελου Λιβιεράτου, Καθηγητή ΑΠΘ, Προέδρου Εθνικού Κέντρου Χαρτών και Χαρτογραφικής Κληρονομιάς – Εθνική Χαρτοθήκη
Το βιβλίο του συναδέλφου Δημήτρη Ρωσσικόπουλου, καθηγητή της τοπογραφικής επιστήμης στο πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης, σ’ αυτήν τη σύγχρονη διεθνή βιβλιογραφική τάση ανήκει και στη συμπλήρωση αυτού του κενού στην ελληνική βιβλιογραφία προσβλέπει. Εξιστορεί και περιγράφει συνθετικά, περισσότερο με έναν τρόπο αφηγηματικό και έντονα εικονογραφικό, παρά με εκείνον της ανιαρής, για το ευρύ κοινό, ακαδημαϊκής εσωστρέφειας (που καθυστερεί και περιορίζει τελικά τη διάδοση της γνώσης), τα σπουδαιότερα από τα μεγάλα κεφάλαια της συμβολής των μετρήσεων και των κατάλληλων γι’ αυτό οργάνων στην ιστορία της αποτύπωσης και της απεικόνισης του γεωχώρου, καλύπτοντας την πιο μακροχρόνια αλλά και πιο μυστηριακή και γοητευτική περίοδο της πρώτης φάσης της. Εκείνης που έχει ως αφετηρία τις δοκιμές της εμπράγματης γεωμετρίας των πρώτων παραποτάμιων πολιτισμών της εγγύς Ασίας των Ινδιών και της Αιγύπτου. Και συνεχίζει ύστερα με το θαύμα της ελληνικής προώθησης και της κορύφωσης των σχεδόν έξι αιώνων συμβολής, με τη σχολή της Μιλήτου στην αρχή και της Αλεξανδρείας στο τέλος, έως τη βυζαντινή «παλινόρθωσής» της. Περνώντας από τους λαμπρούς, αλλά ακόμη άγνωστους σε μας, αραβικούς και κινεζικούς σταθμούς και αμέσως μετά στην ευρωπαϊκή Αναγέννηση και στις ανατροπές που θα επιφέρει η ωκεάνια διεύρυνση της οικουμένης προς Δυσμάς, για να ξανασυναντηθεί η Ανατολή, απ’ τα δυτικά τώρα, και να κλείσει έτσι η ανοιχτή μέχρι τότε περίμετρος της υδρογείου. Αλλά και ενός μέρους της δεύτερης φάσης, της «νέας εποχής», όταν πια η επιστήμη και η τεχνολογία θα συμπυκνώσει δραματικά τους χρόνους της εξέλιξης στις διαδικασίες αποτύπωσης και απεικόνισης του γεωχώρου, στην πλήρη τώρα περίμετρο της οικουμένης! Ονόματα γνωστά μας, που έπαιξαν το ρόλο τους στις διαδικασίες αυτές, θα μας γίνουν ακόμα πιο γνωστά μέσα από τις συμμετοχές και τις δράσεις τους σε σημαντικά βήματα της εξέλιξης. Αλλά και πρόσωπα άγνωστα στους πολλούς, μερικά άγνωστα και στους «ειδικούς», θα μας γίνουν γνωστά και τελικά οικεία για τα επιτεύγματα και τη συμβολή τους στην αποτύπωση του γήινου περιβάλλοντός μας, έτσι ώστε να μας συνοδεύουν οι απεικονίσεις του σε όλο και μεγαλύτερη λεπτομέρεια, με όλο και μεγαλύτερη ακρίβεια και αξιοπιστία. Από τα κοινωνικά, οικονομικά και πολιτικά συμφραζόμενα, που συνοδεύουν σε κρίσιμες στιγμές τη διήγηση, κατανοούμε ότι, τελικά, η μεγάλη υπόθεση της αποτύπωσης και απεικόνισης του γεωχώρου, ευρύτερου και εγγύτερου, δεν ήταν μόνο μια τεχνολογία en passant στο παρασκήνιο της ιστορίας. Ένα ζήτημα δηλαδή, που δεν θα άξιζε να γνωρίζει και να εκτιμά το ευρύ κοινό (ιδιαίτερα στη χώρα μας) λόγω του “τετριμμένου”, τάχα, των χρήσεών της. Αλλά ήταν, αντίθετα, ένα από τα σπουδαιότερα παγκόσμια συστατικά, σχεδόν μια παγκόσμια “σταθερά”, στην εξέλιξη των κοινωνιών και των συσχετισμών των δυνάμεων εξουσίας που την καθόριζαν, κυρίως από την πρώιμη νεώτερη εποχή και έπειτα, με κορύφωση την περίοδο της διαμόρφωσης των εθνικών κρατών και της μεγάλης, τώρα πια, κινητικότητας ανά την υδρόγειο. Αλλά και των νέων αγορών και των αποικιοκρατικών επιβολών και ρυθμίσεων που ακολούθησαν.
Μέσα από τα δώδεκα κεφάλαια του βιβλίου, αναδεικνύονται κυρίως τα όργανα των μετρήσεων για την αποτύπωση της γης, για τον εντοπισμό των θέσεων στην επιφάνειά της (του στίγματος) και των πορειών στο γεωχώρο (των διευθύνσεων). Από τη διόπτρα και τον αστρολάβο, τους τετράντες και τις ράβδους μέχρι το θεοδόλιχο, το τηλεσκόπιο και τα ρολόγια, ονόματα –λέξεις όχι μόνο της τεχνολογίας αλλά και της ποίησης, μαζί με πλήθος άλλων οργάνων εξίσου πρωτευόντων αλλά και βοηθητικών, όμως ομοίως σημαντικών, με ονόματα– λέξεις επίσης της τεχνολογίας αλλά και της ποίησης, η εξιστόρηση πλέκεται, εμπλέκεται και διαπλέκεται με μύθους, γεγονότα, πολιτισμούς, επιτεύγματα, ανακαλύψεις, εφευρέσεις, εργαλεία και μηχανές, περιπέτειες, ανταγωνισμούς και αντιδικίες, περιηγήσεις και πλοηγήσεις, επινοήσεις, θριάμβους και απογοητεύσεις, με διαμάχες και αμφισβητήσεις. Αλλά και με πολλά, πάρα πολλά, πρόσωπα που ήταν τελικά εκείνα που πρωταγωνίστησαν στην πλούσια, σύνθετη και πυκνή ιστορία των αποτυπώσεων και που εδώ αναδεικνύονται με αξιοσημείωτη υπομονή και επιμονή από τον συγγραφέα, υπογραμμίζοντας συστηματικά το ρόλο και τη συμβολή τους. Ο σεβασμός στα πρόσωπα, τα περισσότερα άγνωστα στο ευρύ κοινό, η καταγραφή, ανάδειξη και προβολή τους είναι τελικά ή συνδετική ύλη της όλης ιστορίας που διατρέχει το βιβλίο και εικονογραφείται πλουσιοπάροχα, ενισχύοντας έτσι την οικειότητα της εξιστόρησης. Γύρω από τα ονόματα των προσώπων περιστρέφονται οι εποχές, οι πολιτισμοί, οι επιστήμες και οι τεχνολογίες της αποτύπωσης του γήινου χώρου που μας περιβάλλει δίνοντας τελικά στο Μέτρον Γεωμετρικόν μια πολύ ανθρώπινη και διαχρονική διάσταση και ένα περιεχόμενο, πολύ πιο πέρα από τις μηχανές και τα εργαλεία εφαρμογής της αιώνιας γεωμετρίας στη γη, τον ουρανό και τη θάλασσα!
Περιεχόμενα
1. Έτσι λένε δημιουργήθηκε η πρώτη γεωμετρία
- Οι πρώτες μαρτυρίες
- Οι αρπεδονάπτες της Αιγύπτου
- Η Μεσοποταμία
- Τα όργανα και οι μέθοδοι
- Από τις κυκλικές πορείες του ουρανού στο βιβλίο της θαλασσονήσου. Οι χωρογράφοι του ουρανού και της γης
- Ο γνώμων
2. Το έργο των ελλήνων γεωδαιτών
- Οι μαρτυρίες και τα έργα
- Το μετρικό σύστημα και η γραφή των αριθμών
- Η Αρχαϊκή περίοδος. Τα ηρωικά χρόνια της ελληνικής επιστήμης
- Το Ευπαλίνειο όρυγμα
- Η κλασική περίοδος. Η χρυσή εποχή της ελληνικής σκέψης
- Η Ελληνιστική περίοδος. Από την Αθήνα στην Αλεξάνδρεια
3. Περί διόπτρας. Το πρώτο εγχειρίδιο τοπογραφίας
- Γιατί η πραγματεία αυτή είναι χρήσιμη
- Διόπτρα, ο πρόδρομος του Θεοδόλιχου
- Τα προβλήματα
- Το οδόμετρο
- Ο υπολογισμός της απόστασης Αλεξάνδρειας-Ρώμης
4. Oι Ρωμαίοι αγρομέτρες
- Από τους Έλληνες και τους Ετρούσκους στους Ρωμαίους
- Το μετρικό σύστημα των Ρωμαίων
- To σύστημα διανομής κατά centurie
- Τα κείμενα
- Τα όργανα
5. Βυζάντιο, Αραβες, Ευρώπη. Το μεγάλο ταξίδι της γνώσης
- Από τη Ρώμη στην Κωνσταντινούπολη
- Η “γεωδαισία” στο Βυζάντιο
- Ο Οίκος της Σοφίας και η μέτρηση της γης
- Η τοπογραφία στην Ευρώπη του μεσαίωνα
6. Ο αστρολάβος
- Από τον Ίππαρχο και τους Έλληνες και Αραβες αστρολόγους, στους τοπογράφους του μεσαίωνα
7. Τα μαθηματικά της γης, του ουρανού και των ωκεανών
- Αναγέννηση. Η σημαντικότερη περίοδος στην εξέλιξη των επιστημών της αποτύπωσης
- Η διαχείριση της γης και η τοπογραφία
- Η στρατιωτική τοπογραφία
- Η Χαρτογραφία
- Η ναυσιπλοΐα
8. Τετράντες, ράβδοι και θεοδόλιχοι
- Τα πρώτα εργαστήρια οργάνων
- Ο εγκάρσιος πήχυς και η ράβδος οπισθοσκόπευσης
- Το τετραγωνιόμετρο
- Ο τετράντας
- Ο Βερνιέρος
- Η πυξίδα
- Η μέτρηση των αποστάσεων και τα ορθόγωνα
- Τα όργανα τριγωνισμού
- Από τον αστρολάβο στον θεοδόλιχο
- Τα όργανα χωροστάθμησης
9. Το τηλεσκόπιο
- Παρατηρώντας με τον αυλό
- Το τηλεσκόπιο. Μια ιστορία με πολύ μυστήριο
- Μετρώντας με το τηλεσκόπιο
10. Από τον πρώτο τριγωνισμό στη Νευτώνεια Γεωδαισία
- Οι Επιστημονικές Ακαδημίες και Ενώσεις
- Η υψομετρία των ορέων
- O Snell και o Picard εγκαινιάζουν τη σύγχρονη Γεωδαισία
- Το σχήμα της γης
- Οι μετρήσεις της βαρύτητας
- Το δημοκρατικό μέτρο
11. Το μήκος, τα ρολόγια και η τέχνη της διαίρεσης του κύκλου
- Τα εργαστήρια οργάνων τον 18ο αι.
- Το πρόβλημα του μήκους
- Οι μηχανές βαθμονόμησης
- Τα συστήματα ανάγνωσης των δίσκων
- Ο σύγχρονος θεοδόλιχος και ο χωροβάτης
12. Επίλογος
- Τα όργανα του Διαφωτισμού στην αρχή της σύγχρονης εποχής
