Οι βασικές λειτουργίες που καλείται να επιτελέσει το σχολείο στο πλαίσιο της υποχρεωτικής εκπαίδευσης διαφοροποιούνται υπό την επίδραση των εκάστοτε συνθηκών. Ωστόσο, πέρα από τις ιδιαίτερες ανάγκες της κάθε εποχής και του κάθε τόπου, βασική αποστολή του σχολείου είναι η διασφάλιση αφενός υψηλών επιδόσεων των μαθητών και αφετέρου ισότητας στην κατανομή ευκαιριών σε όλους τους μαθητές. Ειδικότερα σήμερα, το σχολείο καλείται να επιτελέσει αυτές τις λειτουργίες λαμβάνοντας υπόψη τις προκλήσεις της εποχής μας, όπως είναι η πολυπολιτισμική συνύπαρξη, η κυριαρχία της τεχνολογίας, η εξέλιξη των επιστημών και η ταχύτατη ανανέωση της γνώσης. Παράλληλα, στόχος του σχολείου δεν είναι η προετοιμασία των μαθητών μόνο για το παρόν, αλλά και για ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο μέλλον.
Τα παραπάνω γνωρίσματα του σύγχρονου σχολείου καθορίζουν σε σημαντικό βαθμό τον ρόλο του εκπαιδευτικού, ο οποίος θα πρέπει να διαθέτει τα ανάλογα εφόδια, την απαραίτητη επαγγελματική γνώση. Προβάλλει, λοιπόν, το ερώτημα «Ποια εφόδια πρέπει να διαθέτει ο εκπαιδευτικός για να είναι αποτελεσματικός στο έργο του». Η οριστική και απόλυτη οριοθέτηση των εφοδίων αυτών, ούτε εφικτή ούτε θεμιτή είναι, δεδομένου του ρευστού χαρακτήρα της διδασκαλίας και της συνθετότητας του ρόλου του εκπαιδευτικού. Ωστόσο, η προσωρινή καταγραφή τους είναι απαραίτητη προϋπόθεση τόσο για το σχεδιασμό προγραμμάτων εκπαίδευσης εκπαιδευτικών όσο και για τη συγκρότηση κριτηρίων για την επιλογή, την αξιολόγηση, αλλά και την αυτοαξιολόγησή τους.
Το βιβλίο αυτό πραγματεύεται –αξιοποιώντας τη σύγχρονη συζήτηση και πρωτογενή ερευνητικά ευρήματα– το θέμα της “επαγγελματικής γνώσης” των εκπαιδευτικών. Σκοπός της έρευνας ήταν να οριοθετηθεί το περιεχόμενο των παιδαγωγικών σπουδών, όπως προκύπτει από τις ανάγκες και τις εκτιμήσεις εν ενεργεία εκπαιδευτικών. Επιμέρους στόχος ήταν να καταγραφούν συστηματικά οι παιδαγωγικές γνώσεις που ελέγχονται για την επιλογή εκπαιδευτικών, προκειμένου να εισέλθουν στο επάγγελμα στην Ελλάδα.
Ειδικότερα στο πρώτο μέρος του βιβλίου συστηματοποιείται το περιεχόμενο της “επαγγελματικής γνώσης” των εκπαιδευτικών αφενός ως προς το εύρος και αφετέρου ως προς το περιεχόμενο της. Στη συνέχεια σκιαγραφείται ο προβληματισμός για την παιδαγωγική επάρκεια των εκπαιδευτικών, καθώς και για τα κριτήρια και τις διαδικασίες επιλογής εκπαιδευτικών. Στο τελευταίο κεφάλαιο του πρώτου μέρους συζητούνται οι προεκτάσεις αναφορικά με την εκπαίδευση και την επιλογή εκπαιδευτικών.
Στο δεύτερο μέρος παρουσιάζονται ερευνητικά δεδομένα για την παιδαγωγική και διδακτική κατάρτιση των εκπαιδευτικών, τα οποία προέρχονται από τη διδακτορική διατριβή της γράφουσας. Ειδικότερα, για την απάντηση στο ερώτημα «ποια εφόδια διαθέτει ο παιδαγωγικά επαρκής εκπαιδευτικός» αντλούνται δεδομένα από δύο βασικές πηγές:
- Από τους εν ενεργεία εκπαιδευτικούς που δίνουν απαντήσεις, έχοντας την εμπειρία της πράξης και την τριβή με την πραγματικότητα του ελληνικού σχολείου και
- Από την ανάλυση των θεμάτων των εξετάσεων επιλογής εκπαιδευτικών που διενήργησε το Ανώτατο Συμβούλιο Επιλογής Προσωπικού (ΑΣΕΠ) από 2000 έως το 2007.
Αναφορές στο θεσμικό πλαίσιο στην Ελλάδα, στην εκπαιδευτική πραγματικότητα άλλων ευρωπαϊκών χωρών, καθώς και σε ευρήματα συναφών ερευνών συμβάλλουν σε μια κριτική προσέγγιση των ευρημάτων. Η μελέτη καταλήγει σε διαπιστώσεις και σκέψεις για την εκπαιδευτική πολιτική αναφορικά με τις παιδαγωγικές σπουδές και την επιλογή εκπαιδευτικών.
Η καταγραφή αυτή των εφοδίων που συνιστούν τη βασική “επαγγελματική γνώση” δεν μπορεί να είναι οριστική, διασφαλίζει όμως ένα ενιαίο πλαίσιο που μπορεί να αξιοποιηθεί πολλαπλά:
- Ως βάση για τον σχεδιασμό προγραμμάτων παιδαγωγικών σπουδών και ως ανατροφοδότηση για όσους εμπλέκονται στην προετοιμασία των εκπαιδευτικών, καθώς από την έρευνα καταδεικνύονται οι ανάγκες των εκπαιδευτικών όπως αυτές διαμορφώνονται κατά την άσκηση του έργου τους, αλλά ταυτόχρονα σκιαγραφούνται και τα εφόδια που αποτελούν προϋπόθεση για την είσοδο στο επάγγελμα.
- Ως πηγή άντλησης πληροφοριών για όσους εμπλέκονται στην επιμορφωτική υποστήριξη των εκπαιδευτικών, καθώς από τις συσχετίσεις με τα ατομικά χαρακτηριστικά των εκπαιδευτικών φαίνεται πώς οι ανάγκες τους διαφοροποιούνται ανάλογα με την ηλικία, την εμπειρία, την ειδικότητα κ.λπ.
- Ως πλαίσιο για το σχεδιασμό ενός συστήματος κριτηρίων αξιολόγησης της παιδαγωγικής επάρκειας των εκπαιδευτικών, το οποίο θα βασίζεται στις πραγματικές ανάγκες των εκπαιδευτικών και συνεπώς θα διασφαλίζεται η συναίνεσή τους.
- Ως οδηγός για τους υποψήφιους και τους εν ενεργεία εκπαιδευτικούς οποιασδήποτε βαθμίδας και όλων των ειδικοτήτων, προκειμένου να οργανώσουν ή/και να αναζητήσουν “επαγγελματικές γνώσεις” που θα διευκόλυνα το έργο τους και θα τους καθιστούσαν αποτελεσματικότερους.
- Ως αφετηρία για περαιτέρω έρευνα, δεδομένου ότι προκύπτουν νέα ερωτήματα προς διερεύνηση.
Περιεχόμενα
A’ Μέρος
- 1. Το περιεχόμενο της “επαγγελματικής γνώσης” των εκπαιδευτικών
- 1.1 Εύρος της “επαγγελματικής γνώσης”
- 1.2 Περιεχόμενο παιδαγωγικών σπουδών
- 2. Είσοδος στο επάγγελμα
- 2.1 Διαδικασίες εισόδου στο επάγγελμα
- 2.2 Κριτήρια παιδαγωγικής επάρκειας
- 3. Επαγγελματική γνώση & παιδαγωγική επάρκεια: Προεκτάσεις για την κατάρτιση & την επιλογή εκπαιδευτικών
- 3.1 Προγράμματα παιδαγωγικών σπουδών: Σχεδιασμός, οργάνωση και πρακτικές κατάρτισης
- 3.2 Παιδαγωγική επάρκεια & επιλογή εκπαιδευτικών
Β’ Μέρος
- 4. Η προβληματική της έρευνας
- 4.1 Σχετικές έρευνες στην Ελλάδα
- 4.2 Το θεσμικό πλαίσιο
- 5. Η μεθοδολογία της έρευνας και το προφίλ των συμμετεχόντων
- 5.1 Τα ερωτήματα
- 5.2 Η μεθοδολογία
- 5.3 Το προφίλ των συμμετεχόντων
- 6. “Αυτο-αντίληψη” αποτελεσματικότητας & παιδαγωγικής επάρκειας
- 7. Η παιδαγωγική κατάρτιση: Περιεχόμενο & οργάνωση
- 7.1 Εκτιμήσεις των εκπαιδευτικών για τη συμβολή και το περιεχόμενο της παιδαγωγικής κατάρτισης
- 7.2 Ασκηση του παιδαγωγικού έργου & παιδαγωγική κατάρτιση
- 7.3 Φορείς, οργάνωση και πρακτικές παιδαγωγικής κατάρτισης
- 8. Η παιδαγωγική επάρκεια ως προϋπόθεση εισόδου στο επάγγελμα
- 8.1 Μεθόδευση διδασκαλίας
- 8.2 Γνώση του Αναλυτικού Προγράμματος
- 8.3 Παιδαγωγική ψυχολογία & “γνώση” των μαθητών
- 8.4 Γενικές παιδαγωγικές γνώσεις
- 8.5 Γνώση του πλαισίου
- 8.6 Γνώση του εαυτού
- 8.7 Παιδαγωγική προσέγγιση του γνωστικού αντικειμένου
- 8.8 Συζήτηση & διαπιστώσεις
- 9. Γενικές διαπιστώσεις
- Βιβλιογραφία
- Παραρτήματα
- 1. Ερωτηματολόγιο της έρευνας
- 2. Σύστημα κατηγοριών επεξεργασίας των θεμάτων εξετάσεων επιλογής εκπαιδευτικών
- 3. Περιεχόμενο των παιδαγωγικών σπουδών