Διδακτική Ιστορικών Πηγών των Σχολικών Εγχειριδίων

Η νέα δυναμική που αναπτύχθηκε τα τελευταία χρόνια με την εμπλοκή των διδασκομένων στη διδακτική πράξη είναι η καταλληλότερη συνθήκη για την αξιοποίηση των πηγών κατά τη διδασκαλία. Η μετωπική διδασκαλία και ο μονότονος μονόλογος των διδασκόντων δίνουν τη θέση τους σε διερευνητικές διεργασίες και σε συμμετοχικό διάλογο. Η αυθεντία του δασκάλου αντικαθίσταται από τη συνυπευθυνότητα στην αναζήτηση της αλήθειας από διδάσκοντα και διδασκόμενο.
Οι ιστορικές πηγές δίνουν όλες αυτές τις δυνατότητες και παράλληλα στοχεύουν στην καλλιέργεια της κριτικής σκέψης και της ιστορικής κρίσης. Ο διδασκόμενος μέσα σε ένα τέτοιο κλίμα δεν είναι ένας παθητικός δέκτης μιας αλήθειας που την ανακάλυψαν κάποιοι άλλοι αλλά ένας ερευνητής που παλεύει για την κατάκτηση της ιστορικής αλήθειας μέσα από την επεξεργασία των ιστορικών πηγών. Μια δουλειά καθόλου εύκολη αλλά γοητευτική, όταν ξέρει κανείς να ερευνά με σύστημα και μεθοδικότητα.
Η επεξεργασία των ιστορικών πηγών απαιτεί κριτήρια και τεχνική. Χρησιμοποιώντας κανείς τέτοια εργαλεία δεν κινδυνεύει από την πλήξη και την ανία αλλά κάνει το μάθημα μια ενδιαφέρουσα περιπέτεια. Είναι λοιπόν πολύ θετικό που δόθηκε τόση μεγάλη βαρύτητα στην αξιοποίηση των ιστορικών πηγών. Με αυτόν τον τρόπο η διδασκαλία της ιστορίας γίνεται πιο πλούσια και πιο αποδοτική.

Περιεχόμενα

Μέρος Α’: Οι πηγές

1. Oρισμός, Eίδη και Σημασία των ιστορικών πηγών
2. Οι πηγές στα σχολικά εγχειρίδια
3. Οι οδηγίες του Υπουργείου Παιδείας για τη διδασκαλία των πηγών

Μέρος Β’: Οι ιστορικές πηγές στη διαδικασία της διδασκαλίας

1. Προβλήματα που σχετίζονται με την επεξεργασία των ιστορικών πηγών
   • Η ποσότητα και η έκταση των γραπτών ιστορικών πηγών
   • Η ποιότητα και η καταλληλότητα των πηγών
   • Η θέση των πηγών μέσα στην ιστορική αφήγηση
   • Ο ρόλος των πηγών
   • Ο χρόνος αξιοποίησης των ιστορικών πηγών κατά τη διδασκαλία
2. Επεξεργασία των γραπτών πηγών
   • Αναγνώριση της ταυτότητας της ιστορικής πηγής
   • Λεξιλογική εξομάλυνση, πραγματολογικός σχολιασμός. Εξήγηση των ιστορικών όρων, χρησιμοποίηση «ενιαίας ορολογίας»
   • Η εξέταση της αντικειμενικότητας και της αξιοπιστίας των γραπτών πηγών και της ιστορικής αφήγησης
   • Διάκριση της ιστορικής πληροφορίας και του ιστορικού γεγονότος από το σχόλιο ή την ιστορική ερμηνεία
   • Οπτική γωνία της ιστορικής εξέτασης
   • Αναζήτηση αιτίων, κινήτρων, ελατηρίων, προθέσεων
   • Διάκριση αιτίων και αποτελεσμάτων
   • Διάκριση αιτίων και αφορμών
   • Επισήμανση των ιστορικών στοιχείων ενός παραθέματος προς σύνδεση του παραθέματος με τις ιστορικές γνώσεις των μαθητών και απάντηση συγκεκριμένης ερώτησης διδακτικής προσέγγισης ή αξιολόγησης
   • Συγκέντρωση και επιγραμματική περίληψη των πληροφοριών
   • Σύνθεση του περιεχομένου δύο ή περισσοτέρων ιστορικών πηγών
   • Κριτική και αξιολόγηση γεγονότων, πράξεων, προσώπων και κινήτρων που αναφέρονται στις πηγές
   • Σύγκριση δύο ιστορικών πηγών και εντοπισμός των ομοιοτήτων και των διαφορών
   • Εξαγωγή και διατύπωση ιστορικών συμπερασμάτων από το συσχετισμό των πληροφοριών διαφορετικών πηγών
   • Ανάπτυξη μιας άποψης και ελεύθερη διατύπωση της προσωπικής γνώμης πάνω σ’ αυτή την άποψη
3. Επεξεργασία των παραστατικών πηγών
   • Διαφορές παραστατικών πηγών και γραπτών πηγών
   • Η έκταση και το είδος των σχολίων στις παραστατικές ιστορικές πηγές (εικόνες)
   • Οι παραστατικές πηγές στην ιστορία της τέχνης και στα βιβλία της ιστορίας
   • Οι σκοπιές εξέτασης των παραστατικών πηγών
   • Οι μέθοδοι ερμηνείας
   • Τα στάδια ερμηνείας
   • Κριτήρια επεξεργασίας των παραστατικών πηγών
4. Αξιοποίηση χαρτών, πινάκων, στατιστικών δεδομένων

Μέρος Γ’: Παραδείγματα αξιοποίησης ιστορικών πηγών στην διδασκαλία

1. Από σχολικά εγχειρίδια του Γυμνασίου
2. Από σχολικά εγχειρίδια του Λυκείου

Μέρος Δ’: Παραδείγματα εφαρμογής στην αξιολόγηση των ιστορικών πηγών

1. Από τα βιβλία αξιολόγησης της Β’ Λυκείου
2. Από τα βιβλία αξιολόγησης της Γ’ Λυκείου

Μέρος Ε’: Ιστορικές πηγές στη διαδικασία της αξιολόγησης

1. Επεξεργασία θεμάτων ιστορίας προαγωγικών εξετάσεων
2. Επεξεργασία θεμάτων ιστορίας εξετάσεων ΑΣΕΠ