Γετίμης Παναγιώτης, Καυκαλάς Γρηγόρης
Μητροπολιτική Διακυβέρνηση
Διεθνής εμπειρία και ελληνική πραγματικότητα
Η πρωτοβουλία για την έκδοση του τόμου «Μητροπολιτική Διακυβέρνηση: διεθνής εμπειρία και ελληνική πραγματικότητα» εκδηλώθηκε με την ευκαιρία της ολοκλήρωσης στο τέλος του 2002 δυο ερευνητικών προγραμμάτων με αντικείμενο τη διερεύνηση των εναλλακτικών προοπτικών μητροπολιτικής διακυβέρνησης στις περιοχές Αττικής και Θεσσαλονίκης. Τα προγράμματα αυτά ανατέθηκαν από το Υπουργείο Εσωτερικών Δημόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης με επιστημονική ευθύνη των επιμελητών της παρούσας έκδοσης (Ινστιτούτο Αστικού Περιβάλλοντος και Ανθρώπινου Δυναμικού- ΙΑΠΑΔ με υπεύθυνο τον Π. Γετίμη για την Αττική και Ερευνητική Μονάδα Χωρικής Ανάπτυξης – ΕΜΧΑ με υπεύθυνο τον Γ. Καυκαλά για τη Θεσσαλονίκη) Οι συγγραφείς των επιμέρους κεφαλαίων του βιβλίου είχαν ουσιαστική επιστημονική ευθύνη των αντίστοιχων θεμάτων και τομέων πολιτικής.
Στόχος του βιβλίου είναι να καταγράψει τα προβλήματα και τις προοπτικές διακυβέρνησης των δυο ελληνικών μητροπόλεων αξιοποιώντας τα αποτελέσματα των δυο ερευνών και συμβάλλοντας στην παραγωγή επιστημονικού λόγου σε ένα επίκαιρο πεδίο θεωρίας και πρακτικής. Η βασική ιδέα που υιοθετήθηκε είναι η διατήρηση της ενότητας της μεθοδολογικής προσέγγισης που ακολούθησαν οι δυο έρευνες αλλά και να αποκτήσει κάθε κεφάλαιο το ιδιαίτερο επιστημονικό στίγμα που επιθυμούν οι συγγραφείς του.
Το βιβλίο περιλαμβάνει δεκατρία κεφάλαια ομαδοποιημένα σε δυο μέρη.
Το πρώτο μέρος με τίτλο «Το γενικό πλαίσιο και οι προοπτικές μητροπολιτικής διακυβέρνησης: έννοιες, θεσμοί και πολιτικές» περιλαμβάνει έξι κεφάλαια που καλύπτουν κυρίως γενικά και οριζόντια ζητήματα ενώ το δεύτερο μέρος με τίτλο «Βασικοί τομείς και ζητήματα οριοθέτησης μητροπολιτικών περιοχών» περιλαμβάνει επτά κεφάλαια που αναφέρονται σε επιμέρους πεδία πολιτικής και ζητήματα οριοθέτησης των μητροπολιτικών περιοχών.
Στη συνέχεια παρουσιάζονται συνοπτικά οι τίτλοι, οι συγγραφείς και τα περιεχόμενα των κεφαλαίων του βιβλίου.
Στο πρώτο κεφάλαιο του πρώτου μέρους «Οι ευρωπαϊκές μητροπόλεις και το ζήτημα της πολύ-επίπεδης χωρικής διακυβέρνησης» που αποτελεί τη συμβολή των Παναγιώτη Γετίμη και Γρηγόρη Καυκαλά εξετάζονται οι θεωρίες και οι πρακτικές διακυβέρνησης των μητροπολιτικών περιοχών με έμφαση στην ανάδειξη νέου τύπου προβλημάτων και τρόπων αντιμετώπισης τους. Επιδιώκεται η αποσαφήνιση της ιδιαιτερότητας των μητροπόλεων σε σχέση με τη δυναμική της πολύ-επίπεδης διακυβέρνησης που αποτελεί κεντρικό ζήτημα στη διαδικασία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Στο δεύτερο κεφάλαιο «Μητροπολιτική διακυβέρνηση: ευρωπαϊκή και διεθνής εμπειρία» οι Παναγιώτης Γετίμης, Δέσποινα Γρηγοριάδου και Νεκταρία Μαραβά αναφέρονται σε παραδείγματα μητροπολιτικών θεσμών επιδιώκοντας τον προσδιορισμό μοντέλων πολιτικοδιοικητικής οργάνωσης της μητροπολιτικής διακυβέρνησης καθώς και αρμοδιοτήτων μητροπολιτικής εμβέλειας που ασκούνται από τους μητροπολιτικούς θεσμούς. Στη συνέχεια στο τρίτο κεφάλαιο εξετάζεται «Ο σχεδιασμός των μητροπολιτικών περιοχών στην Ελλάδα: θεσμοί και πολιτικές» από τη Γεωργία Γιαννακούρου. Το κεφάλαιο τοποθετεί το ζήτημα του στρατηγικού σχεδιασμού των μητροπολιτικών περιοχών στο ευρύτερο πλαίσιο του ευρωπαϊκού και ελληνικού χωρικού σχεδιασμού. Επιδιώκεται η κριτική αξιολόγηση των σχετικών προσπαθειών τόσο ως προς τα εμπόδια και τις αδυναμίες που συνάντησαν έως σήμερα όσο και ως προς τις προοπτικές που παρουσιάζονται στην τρέχουσα συγκυρία. Στο τέταρτο κεφάλαιο ο Νίκος-Κομνηνός Χλέπας αναφέρεται στο «Συνταγματικό πλαίσιο και τη θεσμική αρχιτεκτονική της μητροπολιτικής διοίκησης» όπου επιχειρείται η ανάλυση του συνταγματικού και νομοθετικού πλαισίου (προϋποθέσεις, δυνατότητες και περιορισμοί) για τη νομική υπόσταση και το περιεχόμενο διαφόρων σχημάτων μητροπολιτικής διακυβέρνησης. Η έμφαση δίνεται στα προκύπτοντα εναλλακτικά σενάρια μέσα στην ελληνική πραγματικότητα με επιλεκτική αναφορά στην εμπειρία άλλων ευρωπαϊκών χωρών. Στη συνέχεια η Καλλιόπη Σπανού με το ερώτημα «Μητροπολιτική Διοίκηση ή Διακυβέρνηση;» εξετάζει στο πέμπτο κεφάλαιο τις αρχές και εναλλακτικές δυνατότητες πολιτικο-διοικητικής συγκρότησης ενός μητροπολιτικού σχήματος διακυβέρνησης λαμβάνοντας υπόψη τις συνέργειες ή και τις αντιφάσεις των επιμέρους τομεακών πολιτικών και φορέων διαφορετικής γεωγραφικής εμβέλειας. Η έμφαση δίνεται στην ελληνική πραγματικότητα με επιλεκτική αναφορά στην εμπειρία άλλων ευρωπαϊκών χωρών.
Στο τελευταίο (έκτο) κεφάλαιο του πρώτου μέρους ο Νίκος Τάτσος αναλύει τις «Οικονομικές διαστάσεις και χρηματοδότηση της μητροπολιτικής διακυβέρνησης» με στόχο τη διερεύνηση της υλοποίησης και της αποτελεσματικής λειτουργίας ενός σχήματος μητροπολιτικής διακυβέρνησης με βάση την εκτίμηση των μέσων που έχει στη διάθεσή του για την πραγματοποίηση των στόχων του. Εξετάζονται ειδικότερα οι πηγές και το ύψος της χρηματοδότησης που θα μπορούσαν να υποστηρίξουν τη μητροπολιτική διακυβέρνηση στις σημερινές ελληνικές συνθήκες.
Τα πέντε από τα επτά κεφάλαια του δεύτερου μέρους καλύπτουν την παρουσίαση πέντε βασικών τομέων ή πεδίων πολιτικής της μητροπολιτικής διακυβέρνησης ως εξής: «Ανάπτυξη Μητροπολιτικών περιοχών και ανταγωνιστικότητα» από τις Ελένη Ανδρικοπούλου και Βασιλική Τόμπρου (έβδομο κεφάλαιο), «Χωρικός σχεδιασμός μητροπολιτικών περιοχών» από τους Δημήτρη Οικονόμου και Νίκο Παπαμίχο (όγδοο κεφάλαιο), «Μητροπολιτικά συστήματα μεταφορών» από τους Ελένη Ζαχαράκη, Μάγδα Πιτσιάβα και Γιάννη Φρατζεσκάκη (ένατο κεφάλαιο), «Πολιτική περιβάλλοντος και ποιότητα ζωής στις μητροπολιτικές συγκεντρώσεις» από την Αθηνά Γιαννακού και τον Χάρη Κοκκώση (δέκατο κεφάλαιο) και τέλος «Πολιτική προστασία και Ασφάλεια σε μητροπολιτικό επίπεδο» από τους Παύλο Δελλαδέτσιμα και Λόη Λαμπριανίδη (ενδέκατο κεφάλαιο). Τα κεφάλαια αυτά αναφέρονται κυρίως στην εμπειρική διερεύνηση των αντίστοιχων τομέων στις περιοχές Αττικής και Θεσσαλονίκης. Ωστόσο στα κεφάλαια αυτά περιλαμβάνονται κατά την κρίση των συγγραφέων αναφορές στην ευρύτερη επιστημονική συζήτηση και εμπειρία κάθε επιμέρους τομέα. Η διάρθρωση των περιεχομένων αυτών των κεφαλαίων ακολούθησε την παρακάτω γενική διάρθρωση με αποκλίσεις όποτε κρίθηκε σκόπιμο από τους/τις συγγραφείς τους: (α) Γενικά χαρακτηριστικά του τομέα όπου εξετάζεται η διεθνής, κυρίως ευρωπαϊκή εμπειρία του αντικειμένου και η σημασία του τομέα στην Ελλάδα, (β) Διάγνωση και αναγκαιότητα μητροπολιτικού συντονισμού όπου περιλαμβάνονται τα στοιχεία της διάγνωσης της υπάρχουσας κατάστασης για Αθήνα-Θεσσαλονίκη και διαπιστώνονται οι προτεραιότητες μητροπολιτικού συντονισμού, (γ) Διάρθρωση μητροπολιτικών αρμοδιοτήτων όπου αναφέρονται οι βασικές μητροπολιτικές αρμοδιότητες και οι σχέσεις τους τόσο στο εσωτερικό του τομέα όσο και με τα διαφορετικά επίπεδα διακυβέρνησης και (δ) Συμπεράσματα και προοπτικές του τομέα με αναφορά στις προϋποθέσεις ένταξης του σε ένα σχήμα μητροπολιτικής διακυβέρνησης. Στα δυο τελευταία κεφάλαια «Γεωγραφικά συστήματα πληροφοριών στον προσδιορισμό μητροπολιτικών περιοχών» (δωδέκατο κεφάλαιο από το Διονύση Καλύβα) και «Γεωγραφικός προσδιορισμός Μητροπολιτικών Περιοχών: Η περίπτωση της Θεσσαλονίκης» (δέκατο τρίτο κεφάλαιο από τους Ευθύμη Μουτσιάκη και Δημήτρη Φουτάκη παρουσιάζονται αναλυτικά μια σειρά από κρίσιμα εννοιολογικά και μεθοδολογικά ζητήματα και προτείνονται συγκεκριμένες εφαρμογές για την οριοθέτηση των μητροπολιτικών περιοχών της Αττικής και της Θεσσαλονίκης.
Θέλουμε να ευχαριστήσουμε ιδιαίτερα την πολιτική ηγεσία και τα στελέχη του ΥΠΕΣΔΔΑ για την ουσιαστική υποστήριξη που προσέφεραν. Ελπίζουμε ότι η συλλογική αυτή προσπάθεια δεν παρουσιάζει απλώς τις δυο πρόσφατες έρευνες αλλά συμβάλλει όσο είναι δυνατό στην αναβάθμιση της γενικότερης επιστημονικής συζήτησης για την πολυ-επίπεδη διακυβέρνηση και το ρόλο των μητροπόλεων στο πλαίσιο ευρύτερων διαδικασιών (πχ. ανασύνταξη του εθνικού κράτους, ευρωπαϊκή ενοποίηση, παγκοσμιοποίηση, νέες κοινωνικές πολώσεις, κ.ά) που χαρακτηρίζουν τις ευρωπαϊκές και ελληνικές μητροπόλεις στις αρχές του 21ου αιώνα. Νοέμβριος 2003
Περιεχόμενα
- ΜΕΡΟΣ Α: ΤΟ ΓΕΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ: ΕΝΝΟΙΕΣ, ΘΕΣΜΟΙ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ
- Οι ευρωπαϊκές μητροπόλεις και το ζήτημα της πολυεπίπεδης χωρικής διακυβέρνησης
Παναγιώτης Γετίμης, Γρηγόρης ΚΑΥΚΑΛΑΣ - Μητροπολιτική διακυβέρνηση: ευρωπαϊκή και διεθνής εμπειρία
Παναγιώτης ΓΕΤΙΜΗΣ, Δέσποινα ΓΡΗΓΟΡΙΑΔΟΥ, Νεκταρία ΜΑΡΑΒΑ - Ο σχεδιασμός των μητροπολιτικών περιοχών στην Ελλάδα: θεσμοί και πολιτικές
Γεωργία ΓΙΑΝΝΑΚΟΥΡΟΥ - Συνταγματικό πλαίσιο και θεσμική αρχιτεκτονική της μητροπολιτικής διοίκησης
Νικόλαος – Κομνηνός ΧΛΕΠΑΣ - Μητροπολιτική διοίκηση ή διακυβέρνηση;
Καλλιόπη ΣΠΑΝΟΥ - Η χρηματοδότηση της μητροπολιτικής διακυβέρνησης
Νίκος ΤΑΤΣΟΣΜΕΡΟΣ Β: ΠΕΔΙΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΜΠΕΙΡΙΑ
- Ανάπτυξη και ανταγωνιστικότητα μητροπολιτικών περιοχών
Ελένη ΑΝΔΡΙΚΟΠΟΥΛΟΥ, Βασιλική ΤΟΜΠΡΟΥ - Χωρικός σχεδιασμός μητροπολιτικών περιοχών
Δημήτρης ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ, Νίκος ΠΑΠΑΜΙΧΟΣ - Μητροπολιτικά συστήματα μεταφορών
Ελένη ΖΑΧΑΡΑΚΗ, Μάγδα ΠΙΤΣΙΑΒΑ , Ιωάννης ΦΡΑΝΤΖΕΣΚΑΚΗΣ - Πολιτική περιβάλλοντος και ποιότητα ζωής στις μητροπολιτικές συγκεντρώσεις
Αθηνά ΓΙΑΝΝΑΚΟΥ, Χάρης ΚΟΚΚΩΣΗΣ - Πολιτική προστασία και ασφάλεια σε μητροπολιτικό επίπεδο
Παύλος – Μαρίνος Δελλαδέτσιμας , Λόης Λαμπριανίδης - Γεωγραφικά συστήματα πληροφοριών στον προσδιορισμό μητροπολιτικών περιοχών
Διονύσης ΚΑΛΥΒΑΣ - Γεωγραφικός προσδιορισμός μητροπολιτικών περιοχών: η περίπτωση της Θεσσαλονίκης
Ευθύμης ΜΟΥΤΣΙΑΚΗΣ, Δημήτρης ΦΟΥΤΑΚΗΣΒιογραφικά σημειώματα συγγραφέων