Γερμανοί χαρτογραφούν την Ελλάδα

Tο Εθνικό Κέντρο Χαρτών και Χαρτογραφικής Κληρονομιάς – Εθνική Χαρτοθήκη (ΕΚΕΧΧΑΚ), στα πλαίσια των συνεργασιών του με τους ξένους μορφωτικούς φορείς της χώρας που εδρεύουν κατ’ αρχάς στη Θεσσαλονίκη (το 1998 με το Γαλλικό Ινστιτούτο, το 2000 με το Ιταλικό, τώρα με το Goethe), οργανώνει αυτή την έκθεση χαρτών, με τίτλο Γερμανοί χαρτογραφούν την Ελλάδα, από τον 16ο μέχρι τον 19ο αιώνα.
Στην πρωτοβουλία του αυτή βρήκε πολύτιμους συμπαραστάτες και συνεργάτες το Ινστιτούτο Goethe Θεσσαλονίκης, το Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο (ΕΛΙΑ) και τους Θεσσαλονικιούς συλλέκτες χαρτών Σάββα Δεμερτζή και Δημήτρη και Κλεάνθη Μανωλάκη. Οι συλλέκτες διέθεσαν σπάνιους και πολύτιμους χάρτες από τις συλλογές τους, που μαζί με χάρτες της συλλογής της Εθνικής Χαρτοθήκης και του Δημήτρη Πόρτολου, καλύπτουν το μέρος εκείνο της Έκθεσης που αναφέρεται στην περίοδο από τον 16ο μέχρι και τον 18ο αιώνα. Το ΕΛΙΑ διέθεσε σημαντικούς χάρτες από το τεράστιο αρχείο του, που καλύπτουν κυρίως το μέρος της Έκθεσης που είναι αφιερωμένο στον 19ο αιώνα, αλλά και μερικούς χάρτες που υποστηρίζουν το μέρος της προηγούμενης ενότητας.

Η έκδοση αυτή στοχεύει περισσότερο σε μια πρώτη “εισαγωγή” του Κοινού στη γερμανική χαρτογραφία, παρά στο να λειτουργήσει ως ένας απλός “ψυχρός” κατάλογος των χαρτών της Έκθεσης. Γι’ αυτό και δεν μεταφέρεται εδώ το πλήρες εκθεσιακό υλικό. Όλοι οι χάρτες του Α’ μέρους που εκτίθενται (16ος – 19ος αιώνας) περιέχονται στο κείμενο, με τις αναφορές στους συντελεστές σύνταξης και έκδοσής τους. Από τους χάρτες του Β’ μέρους περιλαμβάνονται αντιπροσωπευτικοί των χαρακτηριστικών σειρών φύλλων χάρτη που εκτίθενται.

Περιέχει:

• Χαιρετισμός Υπουργού (Γιώργος Πασχαλίδης)
• Η Έκθεση (Ευάγγελος Λιβιεράτος)
• Το Σημείωμα του ΕΛΙΑ (Mάνος Xαριτάτος)
• Το Σημείωμα του Ινστιτούτου Goethe Θεσσαλονίκης (Αndreas Schiekofer)
• Ο Σχολιασμός των Συλλεκτών (Σάββας Δεμερτζής – Δημήτρης Μανωλάκης)
• Εισαγωγικά σχόλια στη γερμανική χαρτογραφική συμβολή από την Αναγέννηση μέχρι τη νεώτερη εποχή (Ευάγγελος Λιβιεράτος)
• Η επιστημονική θεμελίωση της γερμανικής χαρτογραφίας του 19ου αιώνα (Χριστογιώργης Καλτσίκης)
• Κατάλογος χαρτών Έκθεσης

To σημείωμα του ΕΛΙΑ
H έκθεση “Γερμανοί χαρτογραφούν την Ελλάδα” αποτελεί την πρώτη δημόσια εκδήλωση της γόνιμης συνεργασίας ανάμεσα στο ΕΛΙΑ και την Εθνική Χαρτοθήκη, που ξεκίνησε στα μέσα του 2000. Πρόκειται επίσης για την πρώτη εκδήλωση που πραγματοποιείται στο χώρο όπου στεγάζονται οι δραστηριότητες του ΕΛΙΑ στην Ανω Πόλη της Θεσσαλονίκης.
Τα εκθέματα που παρουσιάζονται στο κτίριο της οδού Θεοφίλου 13 προέρχονται από τη συλλογή του ΕΛΙΑ, η οποία περιλαμβάνει πάνω από δύο χιλιάδες τριακόσιους χάρτες που αφορούν κυρίως στον ευρύτερο ελληνικό χώρο και έχουν εκδοθεί μεταξύ των ετών 1837 και 1975. Οι χάρτες αυτοί προέρχονται είτε από αρχεία (για παράδειγμα, των Φίλιππου Δραγούμη, Αλέξιου Κολυβά, Βασίλειου Κουρουσόπουλου, Κωνσταντίνου Νίδερ, Ιωάννη Παπαδήμα, Στέφανου Σκουλούδη, Αλέξανδρου Σούτζου, Χαρίλαου Τρικούπη), είτε αποκτήθηκαν αυτοτελώς με δωρεές και αγορές. Το ΕΛΙΑ έχει προχωρήσει στην καταγραφή και ταξινόμηση του μεγαλύτερου μέρους της συλλογής, ενώ, σε συνεργασία με το Εργαστήριο Χαρτογραφίας του Τμήματος Αγρονόμων και Τοπογράφων του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου στο παρελθόν και ήδη μαζί με το Εθνικό Κέντρο Χαρτών και Χαρτογραφικής Κληρονομιάς, προωθεί την ψηφιακή καταγραφή και μελέτη του χαρτογραφικού υλικού που διαθέτει. Το 1992 διοργάνωσε και την πρώτη έκθεση, βασισμένη στη συλλογή χαρτών, με τίτλο “Εκατό χρόνια χαρτογραφίας του ελληνισμού, 1830-1930”.
Η γερμανική χαρτογραφία του 19ου αιώνα αποτέλεσε σημαντικό σταθμό στη χαρτογραφική αποτύπωση του ελληνικού χώρου. Πέρα από την παραδοσιακή «λόγια» χαρτογραφία που εξυπηρετεί άμεσα τις ανάγκες των κλασικών σπουδών στον Δυτικό κόσμο, οι ελληνικές χώρες, για πρώτη φορά στη διάρκεια του αιώνα αυτού, γίνονται αντικείμενο τοπογραφικών μετρήσεων από ειδικευμένους τεχνικούς. Η παραγωγή χαρτών καλείται πλέον να καλύψει τις ολοένα αυξανόμενες ανάγκες που υπαγορεύει η λειτουργία του εθνικού κράτους. Εμπόριο και επικοινωνίες, δημόσια οικονομικά, εκπαίδευση και αρχαιολογία, ένοπλες δυνάμεις και εξωτερική πολιτική, εθνικοί ανταγωνισμοί και προπαγάνδα, διευρύνουν δραματικά το περιεχόμενο της χαρτογραφίας. Επρόκειτο για πραγματική “κοσμογονία”, στην οποία συνέβαλε ιδιαίτερα η γερμανική χαρτογραφική παραγωγή.
Η έκθεση αποτελεί επίσης ένα ακόμη βήμα στην πρόθεση του ΕΛΙΑ να προχωρήσει σε ουσιαστική αποκέντρωση της δραστηριότητάς του. Η Θεσσαλονίκη αποτελεί τον αυτονόητο έτερο πόλο από όπου το ΕΛΙΑ μπορεί να συμβάλει στη διάσωση και μελέτη των τεκμηρίων του παρελθόντος, ξεκινώντας από τα κατάλοιπα της καθημερινότητας και φτάνοντας ως την υψηλή πολιτική και την τέχνη του λόγου, σε συνεργασία με τα πνευματικά κέντρα της πόλης και με γνώμονα τη διακονία της έρευνας.

Mάνος Χαριτάτος (Πρόεδρος του ΕΛΙΑ)