Με το βιβλίο αυτό συμπληρώνονται οι δύο προηγούμενοι τόμοι με ιστορικά πορτρέτα –Μεγάλοι Χημικοί: Η Παλιά Φρουρά και Μεγάλοι Χημικοί: Η Χρυσή Εποχή– που αναφέρονται στους σπουδαιότερους χημικούς από την εποχή του Lavoisier έως τα τέλη περίπου του περασμένου αιώνα. Με τους Πρωτοπόρους καλύπτεται πλέον η μεγάλη πλειονότητα των επιφανών χημικών, με την ευρύτερη σημασία της λέξης, αφού την ιδιότητα του χημικού μπορούσαν σε ένα πρώιμο στάδιο να διεκδικήσουν τεχνολόγοι, αλχημιστές, ιατροί, φαρμακοποιοί και ερασιτέχνες «χημικοί φιλόσοφοι». Mετά από μια σύντομη παρουσίαση, στο πρώτο κεφάλαιο, των κυριότερων αλχημιστών, από τους αλεξανδρινούς χρόνους έως τον 13ο αιώνα, δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στον πρωτοπόρο Παράκελσο –αλχημιστή και ιατρό με μεγάλη επιρροή στους μεταγενέστερους. Στη συνέχεια περνούμε στην «ιατροχυμεία» και τη «χυμεία», μια ενδιάμεση εποχή που καλύπτει δύο αιώνες (16ο-17ο), και χαρακτηρίζεται ως μεταβατική κατάσταση από την αλχημεία στη χημεία. Τελικά φτάνουμε στους πρόδρομους, τους σύγχρονους και σε μερικούς από τους επίγονους του Lavoisier, που καλλιέργησαν συστηματικά πλέον τη χημεία ως αναδυόμενη επιστήμη.
Έτσι, καλύπτονται κυρίως τρεις αιώνες (16ος-18ος) και δύο πολιτιστικές περίοδοι (Αναγέννηση και Διαφωτισμός) –διάστημα κατά το οποίο τέθηκαν οι βάσεις για την ανάπτυξη της σύγχρονης χημείας. Με αργούς ρυθμούς, ξεπερνιέται η αλχημική αντίληψη της ύλης και οι μεταφυσικές προεκτάσεις της και επικρατεί ο ορθολογισμός. Σε σχέση με τις «ευγενέστερες» επιστήμες των μαθηματικών, της αστρονομίας και της φυσικής, η χημεία αρχίζει με αρκετή καθυστέρηση να παίρνει τη θέση της ως αληθινή φυσική επιστήμη. Έτσι εδραιώνεται στη συνείδηση των άλλων επιστημόνων, αλλά και της κοινωνίας γενικότερα, ως η επιστήμη των μεταμορφώσεων της ύλης που μπορεί να μην κάνει το μόλυβδο χρυσό αλλά πετυχαίνει σπουδαίες επιδόσεις, ερμηνεύοντας παράλληλα τη συμπεριφορά των ουσιών. Επιπλέον, αρχίζει να γίνεται φανερή η προσφορά της χημείας στην ευημερία των λαών.
Πολλά ονόματα από τους χημικούς που παρουσιάζονται δεν έχουν γίνει ευρύτερα γνωστά και είναι λυπηρό ότι ακόμη και σε αξιόλογα βιβλία ιστορίας της χημείας ελάχιστα έως καθόλου αναφέρονται για μερικούς εξ αυτών. Η πρόοδος της οποιασδήποτε επιστήμης –και της χημείας ιδιαίτερα– βασίστηκε σε λίγους και εκλεκτούς ανθρώπους, πρωτοπόρους που είχαν να παλέψουν με πολύ αντίξοες συνθήκες αντιμετωπίζοντας τρία μεγάλα εμπόδια: τις δυσκολίες καθυπόταξης της ύλης, τους περιορισμούς της θρησκείας και τη δυσπιστία των συγχρόνων τους που έμεναν προσκολλημένοι σε παρωχημένες ιδέες. Θεωρώ ότι αποκαθιστώ κάποια ιστορική αδικία ρίχνοντας φως σε σπουδαίους ανθρώπους και στα επιτεύγματά τους, σε συνδυασμό και με κάποιες αναφορές που φωτίζουν την εποχή τους. Αξίζει λοιπόν να γίνει μια τέτοια γνωριμία, που δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί αλλιώς, παρά μόνο αν κανείς καταφύγει σε μονογραφίες που αναφέρονται σε συγκεκριμένους επιστήμονες –και δεν καλύπτουν παρά μερικούς από τους 30 περίπου του παρόντος τόμου.
Στη βιβλιογραφία περιλαμβάνονται μόνο βιβλία ιστορίας της Χημείας και όχι άρθρα ή ιστοσελίδες από το Διαδίκτυο, το οποίο προσφέρει άφθονο υλικό, ακόμη και πλήρη άρθρα ή ολόκληρα βιβλία. Περισσότερες πληροφορίες είναι δύσκολο να αναζητηθούν, εκτός αν κανείς καταφύγει σε πρωτότυπες πηγές, σε βιβλιοθήκες που διαθέτουν παλιές βιογραφίες ή τις πρωτοδημοσιευμένες εργασίες, συχνότερα με τη μορφή βιβλίου και όχι άρθρου. Θέλω να πιστεύω ότι έχω καλύψει ικανοποιητικά τις κυριότερες παραμέτρους των προσωπικοτήτων που παρουσιάζω.
Περιεχόμενα
Οι πρώιμοι αλχημιστές: Ανώνυμοι και Επώνυμοι
Παράκελσος
Joan Baptista van Helmont
Johann Rudolph Glauber
Robert Boyle
Hermann Boerhaave
Nicolas Leméry και Guillaume-François Rouelle
Γερμανοί αλχημιστές και χημικοί του 16ου και του 17ου αιώνα
Μιχαήλ Βασίλιεβιτς Λομονόσοφ
Andreas Sigismund Marggraf και Martin Klaproth
Joseph Black
Henry Cavendish
Joseph Priestley
Carl Wilhelm Scheele
Claude Berthollet και Joseph Proust
Γάλλοι σύγχρονοι και επίγονοι του Lavoisier
John Dalton
Aγγλοι χημικοί σύγχρονοι του Dalton
Leopold Gmelin
