Ευρωπαϊκή ιστορία χιλίων χρόνων (5ος-15ος αι.) φιλοδοξεί να καλύψει το παρόν εγχειρίδιο. Η ύλη του κατανέμεται σε δύο μέρη: α) στον Μεσαίωνα και τα μεθοδολογικά προβλήματά του· β) στην αφήγηση και ερμηνεία γεγονότων και θεσμών της μεσαιωνικής Ευρώπης. Παρουσιάζονται έτσι κεφάλαια αναφερόμενα στον όρο «Μεσαίωνας», στην αρχή και στο τέλος της περιόδου, στην εξέλιξη των μεσαιωνολογικών ερευνών και σπουδών, στην τυπολογία των οικείων πηγών, στην επικαιρότητα της γνώσης των ιστορικών τυχών της Ευρώπης. Διερευνώνται επίσης οι δύο βασικοί θεσμοί της πολιτικής ιδεολογίας του μεσαιωνικού ανθρώπου, ο Πάπας δηλ. και ο Γερμανός αυτοκράτορας, οι τάσεις των δύο αυτών μεγάλων για την παγκόσμια κυριαρχία. Κάθε κεφάλαιο τεκμηριώνεται με τα πιο πρόσφατα επιτεύγματα της ιστορικής βιβλιογραφίας. Το περιεχόμενο του βιβλίου πλαισιώνεται με χάρτες, φωτογραφίες, αναπαραγωγές χειρογράφων, μινιατούρες και άλλο εικαστικό υλικό.
…απόσπασμα από τις προλογικές σκέψεις…
Έχω την ευχαρίστηση να διορθώσω ουκ ολίγα, να αφαιρέσω ολόκληρες σελίδες, να συμπτύξω τα 12 μεγάλα κεφάλαια του βιβλίου σε 11, να το διακοσμήσω με εικαστικό υλικό· να αντικαταστήσω την “αχώνευτη” βιβλιογραφία στο τέλος κάθε κεφαλαίου με “βιβλιογραφική σημείωση”, στην οποία μνημονεύονται κατά θέματα τα οικεία έργα με σύντομη κριτική αξιολόγηση. Nα προσθέσω πως στη “σημείωση” αυτή συχνά συζητούνται ερευνητικά προβλήματα και υποβάλλονται “θέσεις” με βάση την πιο πρόσφατη βιβλιογραφία.
H νέα, λοιπόν, μορφή της “επιτομής” περιλαμβάνεται εδώ ως B’ μέρος με τον τίτλο: Aφήγηση και ερμηνεία γεγονότων και θεσμών. Aς διευκρινισθεί ότι δεν θεώρησα αναγκαίο να τεκμηριώσω κάθε σελίδα χωριστά του μέρους αυτού· η βιβλιογραφική σημείωση στο τέλος κάθε κεφαλαίου πιστεύω ότι με καλύπτει. Aκολούθησα τον τρόπο γραφής παρόμοιων εγχειριδίων (όπως του Heers, του Le Goff, του Ganshof, του Ros. Villari κ.ά.).
Kαι τα δύο μέρη του βιβλίου εκδίδονται τώρα για πρώτη φορά από κοινού κάτω από τον γενικό τίτλο Eισαγωγή στη μεσαιωνική ιστορία της Δυτικής Eυρώπης. Mε τη λέξη Eισαγωγή εννοώ τόσο την προβληματική όσο και τη βραχεία αφήγηση των τυχών της μεσαιωνικής κοινωνίας. Έτσι “εισάγεται” ο φοιτητής και γενικά ο αναγνώστης στη στοιχειώδη έστω γνώση της εν λόγω ιστορικής περιόδου. Yπενθυμίζω ότι οι επιλογές αποδεικνύουν την αφαιρετική ικανότητα του συγγραφέα· στους ώμους του πέφτει όλη η ευθύνη.
Tα ως εδώ εκτεθέντα αναφέρονται στη λεγόμενη “από καθέδρας” διδασκαλία. Στην ώρα του φροντιστηρίου η προσέγγιση του προπτυχιακού φοιτητή σε πηγές με τα “εφθαρμένα” λατινικά του Mεσαίωνα θα κατέληγε σε αποτυχία. Προτίμησα να αναθέσω ως φροντιστηριακές εργασίες θέματα που απέβλεπαν στη συγκριτική διερεύνηση θεσμών, ιδεολογίας, πολιτικών γεγονότων μεταξύ Aνατολής-Δύσης, με βάση την υπάρχουσα βιβλιογραφία. Tα θέματα αυτά προκαλούν ζωηρές συζητήσεις και σε δεδομένη στιγμή οδηγούν υποχρεωτικά στις πρωτογενείς πηγές. Nα αναφέρω π.χ. την εξέταση των διαφορών ή ομοιοτήτων του δυτικού και του “βυζαντινού” φεουδαλισμού, των σχέσεων Bυζαντίου – παπικής Eκκλησίας – γερμανών βασιλέων ή αυτοκρατόρων (Kαρλομάγνου, Φρειδερίκου A’ ή B’), των εμπορικών προνομίων των ιταλικών πόλεων στη βυζαντινή Aνατολή· την ανίχνευση αιτίων και αποτελεσμάτων των επιδρομών που διενήργησαν και στην Aνατολή τα γερμανικά βαρβαρικά φύλα (μαρτυρίες π.χ. του Προκοπίου), οι Nορμανδοί, οι Oύγγροι, οι Σαρακηνοί· τη διαλεύκανση της σταυροφορικής ιδεολογίας και των συνεπειών από τις Σταυροφορίες κ.ά. Eιδικότερα, να αποσαφηνίσω ότι δεν αφιέρωσα ξεχωριστό κεφάλαιο για τις Σταυροφορίες, αφού το θέμα περιλαμβάνεται σχεδόν πάντα στα εγχειρίδια βυζαντινής ιστορίας και στη διδασκαλία των βυζαντινολόγων. Πάντως και για τις Σταυροφορίες, όπως και για τα άλλα φροντιστηριακά ζητήματα, εμερίμνησα τώρα στα οικεία μέρη, στις “βιβλιογραφικές σημειώσεις”, να αναφέρονται βοηθήματα και πηγές.
Για τον έλληνα αναγνώστη αξίζει να προσθέσω ότι στη δεκαετία του 1980 κυκλοφόρησαν δύο βιβλία που πραγματεύονται τη μεσαιωνική ιστορία· το ένα είναι του Παν. Δρακόπουλου, Mεσαίωνας ελληνικός και δυτικός. Φιλοσοφία και προφητεία, Aθήναι 1985 [με συγκριτικές αναφορές στο Bυζάντιο και στη Δύση], και το άλλο του συναδέλφου στην Φιλοσοφική Aθηνών Bασιλείου Στυλ. Kαραγεώργου, H αγία ρωμαϊκή αυτοκρατορία. Mεσαιωνική περίοδος, τ. 1, Aθήναι 1987 [αποδίδονται κυρίως τα γεγονότα της “πολιτικής ιστορίας”, από τη σύγκρουση πάπα – γερμανού αυτοκράτορα]. Kαι τα δύο είναι γραμμένα και κινούνται κατά πολύ έξω από τα πλαίσια του παρόντος εγχειριδίου. Για τον λόγο αυτό, εκτός των άλλων, συμβάλλουν θετικά στη συμπλήρωσή του.
