Πραγματισμός (Ορθολογισμός – Εμπειρισμός)

Στόχος μου στο βιβλίο αυτό είναι να ξεναγήσω τον αναγνώστη στην περιοχή του φιλοσοφικού στοχασμού που ασχολείται με το πρόβλημα της γνώσης. Στη διαδρομή που πρόκειται ν’ ακολουθήσω αποφάσισα να ξεκινήσω από τα πιο γνωστά και οικεία μονοπάτια των δύο κλασικών φιλοσοφικών ρευμάτων, του Ορθολογισμού και του Εμπειρισμού. Στη συνέχεια, θα προχωρήσω στους πιο δύσβατους δρόμους του Πραγματισμού για μια περισσότερο αναλυτική και σε βάθος γνωριμία με ένα φιλοσοφικό ρεύμα πολύ νεότερο, βέβαια, σε σχέση με τα προηγούμενα, πολύ πιο ώριμο όμως, όπως πιστεύω, και ταυτόχρονα μεστό προδρομικών ιδεών που καρποφόρησαν ιδιαίτερα στον εικοστό αιώνα.
Οι λόγοι για τους οποίους έχω επιλέξει τη φιλοσοφία του Πραγματισμού ως το κεντρικό μοτίβο του βιβλίου μου είναι οι εξής: καταρχήν, θα πρέπει να πω, αποτελεί βαθειά μου πεποίθηση, ότι το φιλοσοφικό αυτό ρεύμα, που έκανε την εμφάνισή του στα τέλη του 19ου αιώνα, προτείνει μια πιο σφαιρική και ταυτόχρονα απόλυτα δυναμική λύση στο πρόβλημα της γνώσης· κατά δεύτερο λόγο, αισθάνομαι έντονα το κενό που υπάρχει, τόσο στην Ελληνική βιβλιογραφία, όσο και στις Πανεπιστημιακές παραδόσεις και συγράμματα, όσον αφορά τη φιλοσοφία του Πραγματισμού εν γένει και ειδικότερα το έργο του ιδρυτού του Charles S. Peirse.
Πρόθεσή μου, λοιπόν, είναι να καλύψω με το παρόν μελέτημά μου ένα μέρος του κενού αυτού, εφόσον ασχολούμαι ερευνητικά με τη σκέψη και το έργο του Charles S. Peirse, για δύο περίπου δεκαετίες, με αφετηριακό σημείο τη συγγραφή της διδακτορικής μου διατριβής. Έτσι, το μέρος του βιβλίου που αναφέρεται στη θεωρία του νοήματος και της αλήθειας του Peirce είναι ο καρπός, όχι μόνον του διδακτικού μου έργου, αλλά ταυτόχρονα εμπεριέχει υλικό πρωτότυπης ερευνητικής δουλειάς –που έχει ήδη δημοσιευθεί κυρίως σε ξένα φιλοσοφικά περιοδικά και συλλογικούς τόμους– καθώς και την προσωπική μου ερμηνεία της σκέψης του Αμερικανού φιλοσόφου.
Μια πρώτη μορφή του βιβλίου αυτού δημοσίευσα πριν από ενάμισυ χρόνο με κύριο σκοπό τη στήριξη του μαθήματός μου της Θεωρίας της Γνώσης στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο. Επειδή όμως η θεματική του προσήλκυσε το ενδιαφέρον και ενός ευρύτερου αναγνωστικού κοινού, θεώρησα υποχρέωσή μου να επεξεργαστώ το κείμενο από την αρχή, επιφέροντας βελτιωτικές, κατά το δυνατόν, τροποποιήσεις και συμπληρώσεις, οι οποίες ελπίζω να συμβάλουν προς την κατεύθυνση της προσπάθειάς μου να διατυπώσω με όσο το δυνατόν μεγαλύτερη σαφήνεια και απλότητα τις αφηρημένες και δυσνόητες, πολλές φορές, έννοιες που συναντάει ο νέος, ή αμύητος, αναγνώστης στο φιλοσοφικό έργο.
Παράλληλα, όμως, θέλησα να επεξεργαστώ το κείμενό μου και προς την κατεύθυνση της επιστημονικής πληρότητας και τεκμηρίωσης, με την προσθήκη ενός μέρους του ερευνητικού μου υλικού στις υποσημειώσεις, καθώς και με την παράθεση μιας αρκετά εκτενούς βιβλιογραφίας σχετικής με τις θεματικές ενότητες του βιβλίου. Τέλος, προτίμησα να παρουσιάσω τα τελευταία δύο κεφάλαια της προηγούμενης έκδοσης σε μία πιο συνοπτική μορφή, παραλείποντας τα σημεία εκείνα τα οποία θα ενδιέφεραν κατά κύριο λόγο τον ειδικό αναγνώστη. Τα τελευταία, επιφυλάσσομαι να τα συμπεριλάβω στην έκδοση μιας μελέτης που θα αναφέρεται ειδικά στη θεωρία της αλήθειας και της επιστημονικής έρευνας του C. S. Peirce.
Θέλω να ελπίζω ότι το βιβλίο αυτό θα προσφέρει την ευκαιρία, τόσο στο φοιτητή της φιλοσοφίας –αλλά και των άλλων επιστημών– όσο και το μη ειδικό αναγνώστη να εισαχθεί με ένα τρόπο απλό και κατανοητό στην περιοχή της Θεωρίας της Γνώσης. Με τη μελέτη των τελευταίων κεφαλαίων θα δοθεί ακόμη η ευκαιρία στον αναγνώστη να περάσει σε ένα δεύτερο επίπεδο προβληματισμού πάνω σε θέματα, όπως αυτό του νοήματος και της αλήθειας, τα οποία προσφέρουν τη γέφυρα για να γίνει η σύνδεση του φιλοσοφικού στοχασμού με ζητήματα που αφορούν το έργο της επιστήμης, της επιστημονικής έρευνας και αλήθειας.

Περιεχόμενα

1. Η φιλοσοφία του Πραγματισμού και ο Charles S. Peirce
2. Η ορθολογική φιλοσοφία του René Descartes
3. Η κριτική του Charles S. Peirce στην Καρτεσιανή Γνωσιοθεωρία
4. Η θεμελίωση του Εμπειρισμού από τον John Locke
5. Ο Εμπειρισμός και η αϋλοκρατική θεωρία του George Berkeley
6. Ο Εμπειρισμός του David Hume και η κριτική της αιτιότητας
7. Η Κριτική του εμπειρισμού από τον Charles S. Peirce
8. Ο Αριστοτελικός – Σχολαστικός ρεαλισμός του Charles S. Peirce
9. Η Πραγματιστική θεωρία του νοήματος του Charles S. Peirce
10. Η θεωρία της αλήθειας του Charles S. Peirce
11. Αλήθεια και επιστημονική έρευνα στη φιλοσοφία του Charles S. Peirce