Η Επτάνησος σε Χάρτες

Περιέχει:

• Ηλίας Μπεριάτος
  Από τα Ιόνια της ιστορίας στα Ιόνια των δικτύων. Από τη Γεωγραφία των χαρτών στη Γεωγραφία των εικόνων

• Piero Falchetta
  Νησιά του χαρτιού και της θάλασσας

• Paolo Selmi
  Βενετικές ματιές στις επτά Ιόνιες αδελφές

• Ευάγγελος Λιβιεράτος
  Σχόλια για τους χάρτες, τις νησιωτικές απεικονίσεις, τη λατινική ναυτική κυριαρχία στην Ανατολή και τα Ιόνια νησιά σε χάρτες

• Γιώργος Τόλιας
  Eπτανησιακή Tοπογραφία. Μια επανεκτίμηση της επτανησιακής εντοπιότητας με αφορμή τους προ του 1800 χάρτες της περιοχής

• Οι χάρτες
  Κέρκυρα, Παξοί
  Λευκάδα
  Κεφαλονιά, Ιθάκη
  Ζάκυνθος
  Κύθηρα, Aντικύθηρα

• Camillo Tonini
  H χαρτογραφική συμβολή του Μουσείου Κορρέρ

• Marisa Scarso
  Το απόθεμα χαρτογραφικών τεκμηρίων και η ανάπτυξη καταλόγων on line

• Χρυσούλα Μπούτουρα / Ευάγγελος Λιβιεράτος
  Ψηφιακές βέλτιστες προσαρμογές ιστορικών χαρτογραφικών απεικονίσεων. Μια πρώτη εφαρμογή σε χάρτες των Ιονίων

Πρόλογος του Ευάγγελου Λιβιεράτου, Προέδρου της Εθνικής Χαρτοθήκης:
Η έκδοση οφείλεται σε μια αρχική ιδέα του συναδέλφου στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Ηλία Μπεριάτου, ο οποίος αναγνωρίζοντας μια σχετική απουσία της Επτανήσου, ως ιδιαίτερου νησιωτικού χώρου, από την «αφιερωματική» ιστορική χαρτογραφική βιβλιογραφία, πρότεινε τη σχεδίαση και έκδοση ενός τόμου με χάρτες των νησιών του Ιονίου και κύριο, αλλά όχι μοναδικό αποδέκτη, το ευρύ κοινό. Στη συνέχεια, σε συνεργασία με συναδέλφους από το Τμήμα Τοπογράφων Μηχανικών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, του Κέντρου Αποτυπώσεων, Χαρτογραφίας και Επεξεργασιών του Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου Αρχιτεκτονικής της Βενετίας και του Τομέα Αποτυπώσεων του Πολυτεχνείου του Μιλάνου, η Εθνική Χαρτοθήκη ανέλαβε τη σχεδίαση, το συντονισμό και την ολοκλήρωση του όλου εγχειρήματος.
Το σχέδιο εντοπίστηκε σε μια πρώτη καταγραφή των απεικονίσεων του νησιωτικού χώρου του Ιονίου, ως συνόλου και ως μεμονωμένων νησιών, από χάρτες των συλλογών της Εθνικής Χαρτοθήκης και τριών σημαντικών ιδρυμάτων της Βενετίας, της Μαρκιανής Βιβλιοθήκης, του Μουσείου Κορρέρ και των Αρχείων του Κράτους.
Παρά τον χαρακτηρισμό της έκδοσης ως ενός βήματος προς την ιστορική διαχρονική χαρτογραφική τεκμηρίωση του Ιόνιου περιβάλλοντος, η ολοκλήρωσή της δεν έγινε χωρίς δυσκολίες και προβλήματα θεωρητικού και πρακτικού χαρακτήρα από ιστορική, γεωγραφική και χαρτογραφική σκοπιά. Ως πυξίδα ανάπτυξης του περιεχομένου χρησιμοποιήθηκε μια πρώτη ενδεικτική επιλογή από χάρτες και αναπαραστάσεις των τεσσάρων παραπάνω φορέων, σπουδαίων χαρτογράφων διαφορετικών προελεύσεων, επωνύμων και ανωνύμων, διαφόρων χαρτογραφικών σχολών των τελευταίων έξι αιώνων, που δίνουν μια αντιπροσωπευτική εικόνα του συνόλου των Ιονίων νησιών αλλά και του καθενός ξεχωριστά (από τα μεγαλύτερα φυσικά), όπως η Κέρκυρα, οι Παξοί, η Λευκάδα, η Κεφαλονιά, η Ιθάκη, η Ζάκυνθος και τα Κύθηρα.
Έτσι οι χάρτες γίνονται τα «ανοιχτά βιβλία του γεωγραφικού χώρου» που περιμένουν με υπομονή τους αναγνώστες τους, σιωπηλοί μάρτυρες του επιπέδου των τεχνογνωσιών απεικόνισης της εποχής τους, αλλά και της ιδεολογίας και της αισθητικής που διαπερνάει λεκτικά και οπτικά τις απεικονίσεις αυτές με τα τοπωνύμια, τα σύμβολα και τις διακοσμήσεις τους. Οι χάρτες και οι λεπτομέρειές τους που περιλαμβάνονται στην έκδοση, προέρχονται από νησολόγια, από άτλαντες αλλά και από αυτοτελείς χάρτες, είναι διαφόρων κλιμάκων και διαφόρων «τεχνοτροπιών».
Οι «αναγνώστες» των χαρτών της έκδοσης, όπως άλλωστε και όλων των χαρτών γενικά, μπορούν να διακριθούν σε δύο κατηγορίες: Σε αυτούς που δεν έχουν οικειότητα με το συγκεκριμένο χώρο και περιβάλλον και σε εκείνους που προέρχονται από το γεωγραφικό χώρο, ζουν σε αυτόν και έρχονται συχνά σε επαφή μαζί του. Οι πρώτοι είναι συνήθως αποστασιοποιημένοι και περιμένουν από το «σχολιαστή» των χαρτών τη σχετική «ξενάγηση». Οι δεύτεροι όμως είναι εκείνοι που έρχονται άμεσα σε επαφή με το χάρτη, γνωρίζοντας τις γεωγραφικές θέσεις, τις λεπτομέρειες της ακτογραμμής, τα τοπωνύμια, τη σπουδαιότητα των σημάνσεων τόπων στο χώρο τους. Γι’ αυτούς τους δεύτερους, ο χάρτης που απεικονίζει το χώρο «τους» αποκτά μια άλλη διάσταση, οικειότητα και σημασία. Αυτούς τους δεύτερους λοιπόν είχε υπ’ όψιν η οργάνωση και ταξιθέτηση των χαρτών της έκδοσης, χωρίς κάποιο λεπτομερή σχολιασμό τους, για να αφήσει ακριβώς τους γνωρίζοντες το χώρο των Ιονίων να «πλοηγηθούν» στο παρελθόν και να εξαντλήσουν την περιέργειά τους για το πώς οι τόποι τους απεικονίζονταν κατά τους αιώνες.
Παράλληλα με την εικονογραφική χαρτογραφική επιμέλεια, έγινε προσπάθεια να διατυπωθεί ένας συστηματικός ορισμός και να γίνει (από ιστορικο-γεωγραφική άποψη) μια σχετική ανάλυση της ενότητας που στη σημερινή ελληνική συνείδηση ονομάζεται Επτάνησος και να δοθούν συνοπτικά ορισμένα στοιχεία τα οποία να εξηγούν στο ευρύ κοινό ζητήματα σχετικά με τη χαρτογραφία, τους χάρτες, τη νησιωτική παρουσία σ’ αυτούς, αλλά και τους λόγους που οδήγησαν στη βενετική κυριαρχία των νησιών, γεγονός στο οποίο οφείλεται το σπουδαίο χαρτογραφικό και συναφές απόθεμα που φυλάσσεται σήμερα στη Βενετία.
Τα κείμενα της έκδοσης διακρίνονται σε δύο τύπους: Σε εκείνα που δίνουν το απαραίτητο ιστορικό πλαίσιο και σε εκείνα που εντοπίζονται στο χαρτογραφικό και γεωγραφικό. Το εικονογραφικό μέρος καλύπτεται είτε από χάρτες και λεπτομέρειες χαρτών των νησιών του Ιονίου που σχετίζονται με τα κείμενα είτε από το κεντρικό «αυτοδύναμο» τμήμα των χαρτογραφικών απεικονίσεων που προέρχονται από τους τέσσερις φορείς, την ελληνική Εθνική Χαρτοθήκη και τα βενετικά Κρατικά Αρχεία, τη Μαρκιανή και το Κορρέρ. Τα κείμενα συμπληρώνονται με την παρουσίαση των δυνατοτήτων που προσφέρονται σήμερα από τις νέες ψηφιακές τεχνολογίες για την ανάλυση των παλιών ιστορικών χαρτών και διαγραμμάτων, με παραδείγματα από απεικονίσεις των Ιονίων νήσων. Με αυτές τις νέες ψηφιακές τεχνολογίες μπορεί να γίνει ευκολότερα και συστηματικότερα. Mια αναλυτική εμβάθυνση στους ιστορικούς χάρτες και να διευκολυνθεί η αποκάλυψη μερικών από τα «μυστικά» τους, που σχετίζονται με το προβολικό και γεωμετρικό τους υπόβαθρο.
Η προετοιμασία και η έκδοση αυτή δε θα ήταν δυνατή χωρίς την ουσιαστική και ενθουσιώδη συνδρομή, υποστήριξη και συνεργασία πολλών προσώπων και φορέων, στους οποίους οφείλεται ιδιαίτερη αναγνώριση και θερμές ευχαριστίες.
Το Yπουργείο Χωροταξίας, Περιβάλλοντος και Δημοσίων Έργων συνέβαλε αποφασιστικά στην έκδοση του τόμου αυτού και ιδιαίτερα ο Γενικός Γραμματέας Ηλίας Μπεριάτος με τον συνεργάτη του Βαγγέλη Μιχαλόπουλο. Το Ίδρυμα Κεφαλονιάς Ιθάκης προσέφερε το οργανωτικό πλαίσιο της πρώτης παρουσίασης και δημοσιοποίησης της όλης εργασίας στο Αργοστόλι, τον Ιούνιο 2001. Η Εύη Λειβαδά-Ντούκα, συνεργάτης του ΙΚΙ, συνέβαλε ουσιαστικά στην επιτυχία της προσπάθειας αυτής.
Ο Piero Falchetta της Μαρκιανής Βιβλιοθήκης, ο Διευθυντής των Μουσείων της Πόλης της Βενετίας Giandomenico Romanelli, ο Camillo Tonini του Μουσείου Κορρέρ και ο Διευθυντής των Αρχείων του Κράτους της Βενετίας Paolo Selmi με ενθουσιασμό και προσωπική παρέμβαση συνέβαλαν στη διάθεση του πολύτιμου χαρτογραφικού υλικού, μερικές φορές ανέκδοτου, που κοσμεί την έκδοση.
Ο ιστορικός, ερευνητής του Κέντρου Νεοελληνικών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών Γιώργος Τόλιας, ανταποκρίθηκε άμεσα και επεξεργάστηκε με συστηματικό τρόπο μερικά ιστορικά ζητήματα σχετικά με το γεωγραφικό προσδιορισμό της ενότητας των Ιονίων νήσων, με αναφορές σε συγκεκριμένες χαρτογραφικές απεικονίσεις που στηρίζουν τις διατυπώσεις του.
Ο Yποναύρχος Αλέξανδρος Μαράτος, Διευθυντής της Yδρογραφικής Yπηρεσίας Πολεμικού Ναυτικού, ενθάρρυνε την έκδοση, υποστηρίζοντάς τη με τη διάθεση υδρογραφικών χαρτών στην Εθνική Χαρτοθήκη και ιδιαίτερα των δύο σπάνιων χειρόγραφων πρωτοτύπων χαρτών λιμένων.
Ο Silvio Giachino, Διευθυντής του Ιταλικού Μορφωτικού Ινστιτούτου Θεσσαλονίκης, υποστήριξε αποτελεσματικά, για άλλη μια φορά, την όλη προσπάθεια, προσφέροντας τις υπηρεσίες του Ινστιτούτου γι’ αυτό.
Ο Ευάγγελος Βοζίκης, Πρόεδρος της ΙGD Group AE, με ενθουσισμό και ευγένεια προσέφερε τις πολύτιμες δορυφορικές εικόνες που περιέχονται στην έκδοση.
Η Marisa Scarso, Διευθύντρια του Κέντρου Αποτυπώσεων, Χαρτογραφίας και Επεξεργασιών του Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου Αρχιτεκτονικής της Βενετίας και η Caterina Balletti, συνεργάτης του Πολυτεχνείου του Μιλάνου, συνεργάστηκαν στην επιλογή και την επιμέλεια του χαρτογραφικού υλικού από τα ιδρύματα της Βενετίας.
Τέλος, αλλά όχι τελευταίες, οι κυρίες Χρυσούλα Μπούτουρα, Καθηγήτρια του Τμήματος Τοπογράφων Μηχανικών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, η μεταπτυχιακή φοιτήτρια του ιδίου τμήματος Σπυριδούλα Βιττωράτου και οι συνεργάτιδές μου στην Εθνική Χαρτοθήκη, η Διευθύντρια Φωτεινή Παππά και οι Ειρήνη Τέκου, Νόπη Πλούτογλου, Μαρία Παζαρλή και Ελπίδα Δανιήλ, συνέβαλαν αποφασιστικά στην ολοκλήρωση και την αρτιότερη εμφάνιση της έκδοσης.