Φοιτητές Σχεδιάζουν το Τοπίο της Θεσσαλονίκης στην Αειφόρο Προοπτική της Πόλης

Εισαγωγικό σημείωμα

Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΟΠΙΟΥ ΣΤΟ ΤΜΗΜΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ, ΑΠΘ

Μια σύντομη αναδρομή στη διδασκαλία και έρευνα Αρχιτεκτονικής Τοπίου στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων ΑΠΘ, επιχειρείται συσχετισμένα με το χρόνο, τις απαιτήσεις, τις ανάγκες, τις δυνατότητες και τις ιδιαιτερότητες του εκπαιδευτικού πλαισίου μέσα στο οποίο η Αρχιτεκτονική Τοπίου εκπαιδευτικά και ερευνητικά ωρίμασε στα ελληνικά πανεπιστημιακά δεδομένα.
Μαθήματα Αρχιτεκτονικής Τοπίου και Σχεδιασμού Αστικών Υπαίθριων Χώρων διδάσκονται στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων ΑΠΘ από το 1974.

• Είναι μαθήματα Θεωρίας και Κριτικής Αρχιτεκτονικής Τοπίου (Theory and Criticism in Landscape Architecture) και Εργαστήρια Σχεδιασμού Υπαίθριου χώρου –Tοπίου (Landscape Design Studio).
• Εστιάζονται στην μελέτη και το σχεδιασμό του τοπίου.
• Είναι προσαρμοσμένα στις σπουδές του Αρχιτέκτονα.

Είναι έτσι δομημένα, ώστε να συμβάλλουν στην δημιουργική παρέμβαση και το σχεδιασμό στο χώρο, ή στο σχεδιασμό του χώρου.
Τα εργαστηριακά μαθήματα αναφέρονται σε αστικούς κυρίως χώρους και ασχολούνται με

• τον σχεδιασμό δικτύων υπαίθριων χώρων σε σύγχρονες ελληνικές πόλεις, την Θεσσαλονίκη πρωτίστως και
• σημειακές σχεδιαστικές παρεμβάσεις, όπως π.χ. διαμόρφωση πλατειών, πεζοδρόμων, ακαλύπτων, πάρκων συνήθως ασχολούνται με τον σχεδιασμό ενός πλέγματος στον αστικό ιστό.

Τα θέματα αναφέρονται επίσης στην ανάκτηση υποβαθμισμένων περιοχών

• φυσικά υπολείμματα ή ίχνη όπως π.χ. ρέματα
• ενδιάμεσους χώρους όπως π.χ. εκμετάλλευσης φυσικού πλούτου, ορυχεία, μεταλλεία, πρώην στρατόπεδα,
• νέα πολιτισμικά τοπία από ανακτώμενες εκτάσεις όπως στα όρια της πόλης περιφέρειας
• τοπία προστασίας και ανάδειξης, φυσικά ή πολιτισμικά, όπως δελταϊκά π.χ. Αξιός

Τα θέματα αυτά ολοκληρώνονται σε όλο το φάσμα και τις κλίμακες σχεδιασμού

• από την ανάλυση του τοπίου και της τοποθεσίας,
• την ιδέα ή νέα εικόνα του χώρου,
• την σύνθεση και κατασκευή του έργου

Αποδίδουμε την ίδια έμφαση στον σχεδιασμό και την σχεδίαση, την γραφιστική απεικόνιση και τα σχέδια, μακέτες, προοπτικά, κατασκευαστικά, λεπτομέρειες, σκίτσα και σκαριφήματα.
Πρόκειται για πλήρη project σύλληψης, σύνθεσης και κατασκευής υπαίθριου χώρου- τοπίου.
Εκτός από τα μαθήματα θεωρίας και σχεδιασμού έργων διαμόρφωσης υπαίθριου χώρου –τοπίου, ερευνητικά θέματα, διπλωματικές, μεταπτυχιακή έρευνα και διδακτορικές εργασίες εκπονούνται στο αντικείμενο.
Με το εκπαιδευτικό μας έργο πήραμε κατ’ επανάληψη μέρος σε διεθνείς εκδηλώσεις, συμπόσια και forum, ενώ παράλληλα συνδιοργανώσαμε διεθνείς φοιτητικούς διαγωνισμούς και συμμετείχαμε ή διακριθήκαμε σε άλλους.
Τα μαθήματα Αρχιτεκτονικής Τοπίου διαφοροποιούνται από μαθήματα για το Τοπίο, όπως αυτό αντιμετωπίζεται από άλλες επιστημονικές, λόγιες ή της τέχνης περιοχές, π.χ. γεωγραφία, οικολογία, περιβαλλοντική ψυχολογία, φιλοσοφία, ποίηση, ζωγραφική, γλυπτική, φωτογραφία, κ.α.

• Καλύπτουν και κριτικά αντιμετωπίζουν τρέχουσες τάσεις και σχεδιαστικές προσεγγίσεις του χώρου.
• Κινούνται στο πνεύμα της διεθνούς επικαιρότητας και παρακολουθούν τις εξελίξεις στη θεωρία και το αντίστοιχο εφαρμοσμένο έργο.
• Η εμπειρία από χώρες με ισχυρή παράδοση στο αντικείμενο, όπου αυτό είναι αυτόνομα επιστημονικά και επαγγελματικά αναπτυγμένο, σε συνδυασμό με την εμπειρία από την ελληνική πραγματικότητα, τροφοδοτούν και συνεχώς επαναπροσδιορίζουν μεθόδους και τακτικές ανανέωσης, εκσυγχρονισμού του εκπαιδευτικού και ερευνητικού έργου.

Την μακροχρόνια και με διαφορετική εκπαιδευτικά έμφαση ενασχόληση μας με το αντικείμενο, συνενώσαμε τα δύο Τμήματα, Αρχιτεκτονικής και Γεωπονίας, στο πρώτο για τα ελληνικά πανεπιστήμια θεσμοθετημένο Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών Αρχιτεκτονικής Τοπίου, που από το 2003, με τη διοικητική υποστήριξη του Τμήματος Αρχιτεκτόνων, λειτουργεί στο ΑΠΘ. Είναι διετούς και αποκλειστικής φοίτησης, διδάσκονται εξαμηνιαία αυτοδύναμα μαθήματα, οργανωμένα σε τρεις μεγάλες ενότητες: Σχεδιασμού του τοπίου, Επιστημών του τοπίου και Τεχνικών σχεδίασης και κατασκευής του τοπίου, από μια πλειάδα καθηγητών και των δυο Τμημάτων.
Η πλούσια ερευνητική δραστηριότητα που παράλληλα καθ’ όλη τη διάρκεια με τα εκπαιδευτικά αναπτύχθηκε δεν οφείλεται μόνο στο ελληνικό ακαδημαϊκό πλαίσιο που ισότιμα προϋποθέτει την εκπαίδευση και έρευνα στα Πανεπιστήμια, οφείλεται επίσης στην ιδιαιτερότητα του αντικειμένου. Ως εφαρμοσμένος κλάδος η Αρχιτεκτονική Τοπίου έχει ανάγκη από το ερευνητικό και εφαρμοσμένο έργο σε ένα συνεχή και γόνιμα αλληλοτροφοδοτούμενο διάλογο με την εκπαίδευση. Το ερευνητικό έργο που ολοκληρώθηκε με διδακτορικές εργασίες, ερευνητικά προγράμματα, μεταπτυχιακές διατριβές, εφαρμοσμένη έρευνα και μελέτες αρχιτεκτονικής τοπίου, καταγράφεται σε ένα πλούσιο συγγραφικό έργο σε βιβλία, δημοσιεύσεις σε επιστημονικά και άλλα περιοδικά, σε πρακτικά συνεδρίων, σε εκθέσεις, συμπόσια, σεμινάρια, ateliers, workshops, forum.
Σε όλο αυτό το έργο και μέσα από τα μαθήματα Αρχιτεκτονικής Τοπίου και Σχεδιασμού Αστικών Υπαίθριων Χώρων, τα δείγματα γραφής των φοιτητών του Τμήματος και τα δείγματα από το αντίστοιχο ερευνητικό έργο, συνθετικά σκιαγραφούνται οι επιστημονικές και σχεδιαστικές απόψεις που κατά καιρούς υποστηρίχθηκαν, οι θέσεις, η στάση, η εξέλιξη και η συμβολή της Αρχιτεκτονικής ΑΠΘ στα σύγχρονα για τον τόπο μας έργα σχεδιασμού τοπίου, την παιδεία του Αρχιτέκτονα αλλά και τις νέες τάσεις της Αρχιτεκτονικής Τοπίου γενικότερα.
Γενικότερα μας απασχολούν ζητήματα σχεδιασμού, αστικών, αγροτικών, βιομηχανικών, φυσικών, οδικών, τοπίων εκμετάλλευσης φυσικού πλούτου, κ.α., οι νέες τάσεις και η κριτική σύγχρονων μεγάλων έργων και διαγωνισμών σχεδιασμού αστικών χώρων και τοπίου, ζητήματα μορφής και ιδεολογίας στη σύγχρονη Αρχιτεκτονική Τοπίου, σχέσεις και όρια Αρχιτεκτονικής, Αστικού Σχεδιασμού και Αρχιτεκτονικής Τοπίου, έννοιες και προσεγγίσεις σχεδιασμού του τοπίου, ο σχεδιασμός τοπίου, οι τεχνικές σχεδίασης και κατασκευής του τοπίου, η δημιουργική έκφραση και αρχιτεκτονική στο τοπίο. Μας απασχολούν, συσχετισμένα με την δυναμική της αναπτυσσόμενης προβληματικής γύρω από το θέμα και του εφαρμοσμένου έργου, όπως δειλά στον ελληνικό και ραγδαία στον υπόλοιπο, κυρίως τον ευρωπαϊκό για μας χώρο, παρακολουθούμε να αναπτύσσεται.
Είναι ιδιαίτερος ο ρόλος που μαθήματα Αρχιτεκτονικής Τοπίου παίζουν στην παιδεία των Αρχιτεκτόνων. Τόσο ως προς την εφαρμογή για τον σχεδιασμό του υπαίθριου χώρου – τοπίου, όσο και ως προς την ίδια την Αρχιτεκτονική, ως παρέμβαση στο περιβάλλον και ως διαμόρφωση περιβάλλοντος. Αυτή είναι η άμεσα αναγνωρίσιμη ωφελιμότητα. Τα όποια κενά μοιάζει να χρειάζεται επειγόντως να πληρωθούν.
Συγχρόνως όμως και, καθώς δεν υπάρχει έργο επί της γης που δεν σχεδιάζεται σε κάποιο τοπίο, καθώς κανένα τοπίο δεν είναι πανομοιότυπα ίδιο με ένα άλλο, καθώς το τοπίο είναι καθρέφτης ιστορίας και πολιτισμού, καθώς αναγνωρίζουμε ότι έργα αρχιτεκτονικής τοπίου οφείλουν επίσης να σχεδιάζονται ως έργα τέχνης και πολιτισμού, σε μια τέτοια κατεύθυνση, ίσως, μαθήματα Αρχιτεκτονικής Τοπίου συμβάλλουν ουσιαστικά στην ανάπτυξη προσωπικής αντίληψης, αρχιτεκτονικής άποψης, στάσης και χαρακτήρα, συμβάλλουν στην συνθετική και δημιουργική ικανότητα των νέων που, σήμερα μαζί μας, αύριο εκείνοι μόνοι, θα συνεχίσουν να οραματίζονται και να διαμορφώνουν τον κόσμο μας.
Μέσα από το πλούσιο ανθολόγιο των τριαντάχρονων εκπαιδευτικών και ερευνητικών τετραδίων Αρχιτεκτονικής Τοπίου του Τμήματος Αρχιτεκτόνων ΑΠΘ, καθώς και μέσα από τα δείγματα έργου του νέου Μεταπτυχιακού

• Υποστηρίζεται ο διττός ρόλος, η συμβολή, η επικαιρότητα της σημασίας και η αναγκαιότητα ενίσχυσης του γνωστικού αντικειμένου, τόσο στην εκπαίδευση του Αρχιτέκτονα, όσο και στην εκπαίδευση ειδικών Αρχιτεκτόνων Τοπίου.
• Αναδεικνύεται η σημασία της εκπαίδευσης στο αντικείμενο και η συμβολή της στην κάλυψη σύγχρονων κοινωνικών απαιτήσεων για την αντιμετώπιση οξυμένων στον τόπο μας ζητημάτων σχεδιασμού και διαχείρισης του υπαίθριου χώρου-τοπίου.

ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Γεώργιος Ν. Παπακώστας, Πρόεδρος του Τμήματος Αρχιτεκτόνων της Πολυτεχνικής Σχολής του Α.Π.Θ.

Είναι ιδιαίτερη τιμή και χαρά για το Τμήμα Αρχιτεκτόνων της Πολυτεχνικής Σχολής του Α.Π.Θ. και τον Τομέα Αρχιτεκτονικού και Αστικού Σχεδιασμού να συμβάλλουν δημιουργικά στην έκθεση έργου Αρχιτεκτονικής Τοπίου με τίτλο: «Οι φοιτητές σχεδιάζουν το τοπίο της Θεσσαλονίκης στην αειφόρο προοπτική της πόλης».
Ίσως δεν είναι ευρέως γνωστό, ωστόσο Μαθήματα Αρχιτεκτονικής Τοπίου και Σχεδιασμού Αστικών Υπαίθριων Χώρων διδάσκονται στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων της Πολυτεχνικής Σχολής του Α.Π.Θ. από το 1974. Σήμερα αυτά τα μαθήματα είναι εξόχως επίκαιρα και δημοφιλή με γόνιμα και νεωτερικά αποτελέσματα. Οι φοιτητικές προτάσεις της έκθεσης είναι εξαιρετικά αρχιτεκτονικά έργα, με περιβαλλοντική ευαισθησία, άψογη λειτουργικότητα, έντονα εκφραστική μορφή και άκρως διεισδυτική αισθητική εμβέλεια.
Πιστεύουμε ότι, στην πολύπλοκη και διαρκώς μεταβαλλόμενη εποχή μας, η αρχιτεκτονική, χωρίς να παραιτηθεί από την αισθητική αρμοδιότητά της, ευδοκιμεί, μόνο όταν αμφιβάλλει και διερευνά, πείσμων και εφ’ όρου ζωής, μονίμως και εν εγρηγόρσει, τις σχέσεις των έργων της με τις πραγματικές συνθήκες της ζωής των ανθρώπων και με τον “άλλο”: τα άγνωστα όριά της, το περιβάλλον, τον υλικό κόσμο, τον ψηφιακό κόσμο καθώς και με τον διαφορετικό συγκάτοικο των ποικίλων ανθρώπινων συνοικήσεων.
Στα πενήντα χρόνια της ιστορίας του, το Τμήμα μας επιδιώκει ένα γόνιμο ερευνητικό και εκπαιδευτικό περιβάλλον αρχιτεκτονικής παιδείας, το οποίο καλύπτει όλη την έκταση του γνωστικού αντικειμένου της αρχιτεκτονικής: από το σχεδιασμό αντικειμένων ως την κλίμακα του τοπίου, της πόλης και της περιφέρειας, από τις εικαστικές τέχνες και τη σύνθεση ως την κατασκευή και την επανάχρηση, από την ιστορία της τέχνης και της αρχιτεκτονικής ως την αρχιτεκτονική του μέλλοντός μας.
Μαζί, με «τα ταπεινά του σήμερα» και τα «ευκλεή του αύριο», με την εξάσκηση και την επανάληψη, την κριτική συζήτηση και την θεωρητική προσέγγιση και με τους εκπαιδευτές και εκπαιδευόμενους σε εναλλασσόμενους ρόλους, η πολιτική αυτή του Τμήματός μας υποστηρίζει κάτι απολύτως επίκαιρο και νεωτερικό: τη σημασία που μπορεί να έχει η πνευματική καλλιέργεια, η αναζήτηση, η αμφιβολία και η απελευθερωτική δύναμη της αρχιτεκτονικής παιδείας στην οργάνωση του χώρου αλλά και της ίδιας της ζωής.
Αυτή η πολιτική επιτάσσει μία δημιουργική εγρήγορση και εμμονή του Τμήματος να σχεδιάζει με υπερβολή τον εαυτό του και μέσα από τον εαυτό του – στο βαθμό που του αναλογεί – την ίδια τη σύγχρονη νεοελληνική αρχιτεκτονική.
Έτσι, η έκθεση φοιτητικών εργασιών Αρχιτεκτονικής Τοπίου του Τμήματός μας εντάσσεται στο πλούσιο, πολύπλευρο και ποιοτικό έργο μας που παράλληλα με την έρευνα και τη διδασκαλία, σχετίζεται με την οργάνωση και συμμετοχή μας σε εκθέσεις, εκδηλώσεις, συνέδρια, ακαδημαϊκές συναντήσεις και εντατικά workshops. Το έργο αυτό διευρύνει την αρχιτεκτονική παιδεία πέρα από το στενό ακαδημαϊκό μας πλαίσιο, συμβάλλει στον εμπλουτισμό των γνώσεων όλων μας και εξασφαλίζει την ευρύτερη αναγνώρισή του Τμήματός μας, στη χώρα μας και διεθνώς.
Το Τμήμα Αρχιτεκτόνων της Πολυτεχνικής Σχολής του Α.Π.Θ. ευχαριστεί θερμά και συγχαίρει όλους τους δημιουργικούς συντελεστές αυτού του υπέροχου επιτεύγματος, εκπαιδευτές και εκπαιδευόμενους και τους εύχεται να ενδιαφέρονται πάντα, με την ίδια επιμονή και το ίδιο πάθος, για το Περιβάλλον την Αρχιτεκτονική και την Πόλη.

ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΤΟΠΙΟΥΑΣΤΙΚΩΝ ΥΠΑΙΘΡΙΩΝ ΧΩΡΩΝΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ:
Διαμόρφωση αστικών υπαίθριων χώρων συλλογικών δραστηριοτήτων.
Θέμα: Σχεδιασμός κεντρικού ελεύθερου χώρου στη Θεσσαλονίκη (πάρκο, πλατεία, πεζόδρομοι, ακάλυπτοι χώροι, αυλές δημοσίου, μια ενότητα στον αστικό ιστό).

ΔΙΕΞΑΓΩΓΗ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ:
α) Συνθετική δουλειά σχεδιαστηρίου με θέμα εφαρμογής τη διαμόρφωση αστικού ελεύθερου χώρου σε χώρο βιωμένο, καθημερινής και αναβαθμισμένης ποιότητας ζωής, συλλογικής, κοινωνικής δραστηριότητας, στηριγμένα στις ιδιαιτερότητες της τοποθεσίας και τις προθέσεις δημιουργικής παρέμβασης στο χώρο.
β) Θεωρία – εισηγήσεις, παρουσίαση στοιχείων και παραδειγμάτων, δημιουργική δουλειά στην τάξη σε γενικά και επί μέρους θέματα όπως: Εννοιολογικό και ιδεολογικό πλαίσιο αντιμετώπισης του υπαίθριου χώρου – τοπίου. Μελέτη του αστικού τοπίου – τοποθεσίας. Προσέγγιση κοινωνικο-οικολογική και αντιληπτική. Ελεύθεροι χώροι στις ελληνικές πόλεις, ειδικές ανάγκες, γενικές αρχές, βασικές υποθέσεις σχεδιασμού τους. Από την ανάλυση της αστικής τοποθεσίας στην οργάνωση του χώρου. Η μελέτη σχεδιασμού του υπαίθριου χώρου. Σχεδιασμένα και εφαρμοσμένα παραδείγματα.

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ:
Η άσκηση στο σχεδιασμό του υπαίθριου χώρου. Η ολοκλήρωση της μελέτης διαμόρφωσης υπαίθριου χώρου, από τα σχέδια γενικής οργάνωσης μέχρι και τη μελέτη εφαρμογής.

ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΑΣΤΙΚΑ ΠΑΡΚΑ ΓΙΑ ΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αναφερόμαστε στη διαμόρφωση ενοτήτων υπαίθριων χώρων στον αστικό ιστό της περιοχής της Δυτικής Θεσσαλονίκης, στο Α’ χειμερινό εξάμηνο και της Ανατολικής στο Β΄ θερινό εξάμηνο 2008-2009, όπως προβλέπεται στο πλαίσιο του Στρατηγικού και Επιχειρησιακού Σχεδίου για το Πράσινο στη Θεσσαλονίκη, καθώς και το Σχέδιο για την Αναβάθμιση του Σέιχ-Σου, (ΟΡΘΕ, ΑΠΘ, Θεσσαλονίκη, 2006), στην προοπτική δηλαδή περιβαλλοντικής αναβάθμισης της πόλης από την παντελή έλλειψη ελεύθερου και πράσινου χώρου.
Πρόκειται για τη διαμόρφωση των στρατοπέδων της Θεσσαλονίκης, με προτεραιότητα στη Δυτική Θεσσαλονίκη, Καρατάσου, Π. Μελά, Παπακυριαζή, Μ. Αλεξάνδρου, Ζιάκα, Κακιούση, και την Ανατολική σε δεύτερη φάση. Κόδρα και Νταλίπη σε σύγχρονα αστικά πάρκα. Είναι σημαντική η δυνατότητα συνέχειας από το Δάσος προς τη θάλασσα, η συμβολή των χώρων αυτών στην ποιοτική αναβάθμιση του περιβάλλοντος και ιδιαίτερα της βεβαρημένης κατάστασης δυτικά λόγω πυκνής δόμησης και γειτνίασης με επιβαρύνουσες εγκαταστάσεις (βλ. επίσης «Στρατόπεδα στη Θεσσαλονίκη: Ανάδειξη και αξιοποίηση», Ημερίδα ΤΕΕ/ΤΚΜ, 2006) Χάρτα για το περιβάλλον, «Θεσσαλονίκη Στρατηγική Βιωσιμότητας», Συμβούλιο Περιβάλλοντος, ΑΠΘ, 2008, Μακεδονία, 2009 και λοιπά δημοσιεύματα από το 1974 και εντεύθεν).
Οι χώροι αυτοί, σε άλλοτε φυσική συνέχεια, σήμερα αποκομμένοι μεταξύ τους αποτελούν σημαντική διέξοδο και προοπτική αναβάθμισης για το αδιαμόρφωτο και υποβαθμισμένο περιβάλλον. Έχουν δεχθεί αρνητικά τις συνέπειες της ανοικοδόμησης, των έργων υποδομής ή μερικής διαμόρφωσης, ενώ παράλληλα, διατηρούν εν δυνάμει φυσικά χαρακτηριστικά, πολύτιμα για την πόλη, όπως ανάγλυφο, ίχνη ρεμάτων, βλάστηση, αλσύλια και πευκοδάση.