Ερυθρόμορφη Κεραμική από την Πέλλα

Θέμα της εργασίας αυτής αποτελεί η μελέτη της ερυθρόμορφης κεραμικής ενός άγνωστου μέχρι σήμερα τοπικού εργαστηρίου, που εντοπίστηκε στην Πέλλα και χρονολογείται στο δεύτερο μισό του 4ου αιώνα π.Χ. Στο εργαστήριο αυτό αποδίδονται διακόσια σαράντα πέντε όστρακα, μικρά ή μεγάλα τμήματα ερυθρόμορφων αγγείων και πιθανόν είκοσι τέσσερα τμήματα λεκανίδων διακοσμημένων με επίθετο χρώμα. Για την παραπάνω μελέτη και την κατανόηση της σχέσης της ντόπιας κεραμικής με την αττική ελέγχθηκε το σύνολο της ερυθρόμορφης κεραμικής που βρέθηκε στις ανασκαφές της Πέλλας από το 1957 ως και το 2011, δηλαδή πάνω από δύο χιλιάδες τριακόσια τμήματα ερυθρόμορφων αγγείων. Επίσης, εξετάστηκε ερυθρόμορφη κεραμική και από άλλες περιοχές της Μακεδονίας με στόχο την προσέγγιση του θέματος των εξαγωγών των προϊόντων του τοπικού εργαστηρίου. Η συγκεκριμένη μελέτη αποτέλεσε αντικείμενο της διδακτορικής μου διατριβής, η οποία εγκρίθηκε από το Tμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Α.Π.Θ. το 2011.
Tο ζήτημα της εμφάνισης, των συνθηκών λειτουργίας και της διασποράς των προϊόντων των τοπικών εργαστηρίων παραγωγής ερυθρόμορφων αγγείων του 4ου αιώνα π.Χ. έχει απασχολήσει τα τελευταία χρόνια την έρευνα σε συνάρτηση με την εξάπλωση της αττικής ερυθρόμορφης κεραμικής και την επίδρασή της στα τοπικά εργαστήρια. Αποτέλεσμα υπήρξε η αναγνώριση αρκετών τοπικών εργαστηρίων σε ολόκληρο τον ελλαδικό χώρο, όπως αυτά της Χαλκιδικής, της «Ομάδας του Αγρινίου», της Βοιωτίας, της Εύβοιας, της Κορίνθου, της Ήλιδος, της Σπάρτης και της Κρήτης. Πρέπει όμως να επισημανθεί ότι η ερυθρόμορφη κεραμική του 4ου αιώνα π.Χ., τόσο η αττική, όσο και αυτή των τοπικών εργαστηρίων, δεν έχει μελετηθεί επαρκώς σε σχέση με αυτή του 5ου αιώνα π.Χ. Το γεγονός αυτό οφείλεται κυρίως στην πτώση της καλλιτεχνικής ποιότητας και στο περιορισμένο θεματολόγιο της αττικής αγγειογραφίας του 4ου αιώνα π.Χ. σε σχέση με παλιότερες εποχές. Ωστόσο, η συγκεκριμένη περίοδος παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον, καθώς τα αττικά ερυθρόμορφα αγγεία γνωρίζουν σημαντική διάδοση σε ολόκληρη τη Μεσόγειο και επιδρούν στην τοπική κεραμική παραγωγή προκαλώντας τη δημιουργία πολλών εργαστηρίων.
Το άγνωστο μέχρι σήμερα εργαστήριο που εντοπίστηκε στην Πέλλα αποτελεί το πρώτο που εμφανίζεται στο μακεδονικό βασίλειο και συνδέεται με την ύστερη περίοδο της ερυθρόμορφης παραγωγής στην Αττική, από την οποία και έχει επηρεαστεί σε πολύ μεγάλο βαθμό. Στόχος της εργασίας είναι η κατά το δυνατό ενδελεχής παρουσίαση του υλικού, που περιλαμβάνει την εξέταση των χαρακτηριστικών του εργαστηρίου, των σχημάτων, της εικονογραφίας, της χρονολόγησης, της αναγνώρισης των αγγειογράφων, της σχέσης με αττικά και άλλα τοπικά εργαστήρια, της θέσης εύρεσης των αγγείων και την κατανόηση του τρόπου λειτουργίας του εργαστηρίου. Ένα από τα σημαντικότερα ζητήματα είναι η ανίχνευση των συνθηκών δημιουργίας του εργαστηρίου και της πιθανότητας η έδρα του να ήταν στην Πέλλα, καθώς δεν έχει εντοπιστεί ακόμη ο χώρος κατασκευής των εξεταζόμενων αγγείων.

Περιεχόμενα

Πρόλογος

Κεφάλαιο πρώτο: Τα Χαρακτηριστικά του Τοπικού Εργαστηρίου

Κεφάλαιο δεύτερο: Σχήματα

• Λεκανίδες
• Ασκοί
• Πελίκες
• Κάλαθος

Κεφάλαιο τρίτο: Εικονογραφία

• Προτομές με φρυγικό πίλο
• Γρυπομαχίες
• Γυναικείες προτομές με σάκκο
• Σκηνές γυναικείου κόσμου
• Παραστάσεις με μορφές και ζώα
• Ιματιοφόροι νέοι
• Φυτικά κοσμήματα

Κεφάλαιο τέταρτο: Χρονολόγηση

Κεφάλαιο πέμπτο: Αγγειογράφοι

• Ζ. της Πέλλας Α
• Ζ. της Πέλλας Β
• Ζ. της Πέλλας Γ

Κεφάλαιο έκτο: Σχέση του Τοπικού Εργαστηρίου με Αττικά και άλλα Εργαστήρια

Κεφάλαιο έβδομο: Χώροι Ανεύρεσης Κεραμικής Τοπικού Εργαστηρίου Εντός και Εκτός Πέλλας

• Πέλλα

1. Αγορά

2. Περιοχή νέας εισόδου αρχαιολογικού χώρου

3. Περιοχή οικοδομικού τετραγώνου ΙV/2

4. Ανατολικό νεκροταφείο

5. Διάνοιξη παρακαμπτηρίου οδού αρχαιολογικού χώρου Πέλλας

6. Ανάκτορο

7. Περιοχή ιερού Δάρρωνος

8. Τομή Ο.Υ.Θ.

9. Διάφοροι ανασκαφικοί τομείς Πέλλας

• Τούμπα Παιονίας
  1. Κιβωτιόσχημος τάφος του Β’ ταφικού τύμβου

• Έδεσσα
  1. Υπόγειος λαξευτός τάφος 8 αγρού Καρτσώλη
  2. Περιοχή Λόγγου

Κεφάλαιο όγδοο: Συμπεράσματα

Κεφάλαιο ένατο: Κατάλογος

• Λεκανίδες | Ασκοί | Πελίκες | Κάλαθος
  Λεκανίδες διακοσμημένες με επίθετο χρώμα

Παράρτημα Αναλύσεων Πηλού
Αγγλική Περίληψη
Σχέδια
Πίνακες
Γραφήματα
Συντομογραφίες
Βιβλιογραφία
Γενικό Ευρετήριο