Ιστορία για το Γυμνάσιο

Το μάθημα της Ιστορίας μπορεί να είναι για τους μαθητές μας αρκετά ανιαρό, αλλά μπορεί να γίνει ακόμα και ελκυστικό, αν προσπαθήσουμε εμείς οι διδάσκοντες να εμπλουτίσουμε τη διδασκαλία μας με νέες μεθόδους παρουσίασης και με την αξιοποίηση των δυνατοτήτων της εποχής μας. Η απλή αφήγηση γεγονότων και η αξιοποίηση μόνο του σχολικού εγχειριδίου δεν θα ελκύσουν τους μαθητές και δεν θα ενεργοποιήσουν τη σκέψη και το ενδιαφέρον τους. Το σχολικό εγχειρίδιο ας είναι η αφόρμηση. Εξυπακούεται, βέβαια, πως ο διδάσκων πρέπει ο ίδιος να ελκύεται από το αντικείμενό του και να ενδιαφέρεται για την εξέλιξή του δοκιμάζοντας καινούργιους τρόπους για τη δουλειά του.
Από τη σχολική χρονιά 2001-2002 ο τρόπος εξέτασης στο μάθημα της Ιστορίας έχει αλλάξει και καλούμαστε να επινοήσουμε θέματα, για εξάσκηση κατά τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς και για εξέταση κατά τις ανακεφαλαιωτικές εξετάσεις στο τέλος της, τέτοια που να αξιοποιούν τις πηγές της ιστορίας, κείμενα και εικονιστικό-φωτογραφικό υλικό. Το υλικό αυτό, αν χρησιμοποιηθεί για την παρουσίαση μιας διδακτικής ενότητας, κάνει πιο ενδιαφέρουσα την παράδοση του μαθήματος και εξασκεί τους μαθητές να εξάγουν μόνοι τους την πληροφορία από το παρατιθέμενο υλικό (παράθεμα), με τη βοήθεια, βέβαια, του καθηγητή τους.
Εξάλλου σήμερα στα σχολεία μας πολύς λόγος γίνεται για μαθήματα με τη χρήση των νέων τεχνολογιών, των ηλεκτρονικών υπολογιστών (Η/Υ), που έχουν εισχωρήσει για τα καλά πλέον στη ζωή μας.
Πολλοί εκπαιδευτικοί έχουν εκπαιδευτεί ή εκπαιδεύονται στις νέες τεχνολογίες, με τη φιλοδοξία να πραγματοποιήσουν μαθήματα νέου τύπου, μέσω του διαδικτύου ή λογισμικών που ήδη κυκλοφορούν και ίσως υπάρχουν στα σχολικά εργαστήρια ή στις σχολικές βιβλιοθήκες.
Πολλές φορές, όμως, φιλόλογοι εκπαιδευόμενοι ή εκπαιδευμένοι στις νέες τεχνολογίες βρίσκονται σε απορία πώς θα χρησιμοποιήσουν τις γνώσεις που απέκτησαν για την πραγματοποίηση διδασκαλίας μέσω Η/Υ ή πού θα βρουν υλικό κατάλληλο για συγκεκριμένα μαθήματα. Πολλά λογισμικά (CD-ROM) που μέχρι τώρα έχουν παραχθεί και κυκλοφορούν και ιστοσελίδες στο διαδίκτυο ή δεν έχουν επαρκές υλικό για μια διδακτική ενότητα ή έχουν τόσες λεπτομερείς πληροφορίες, που οι μαθητές του γυμνασίου θα χαθούν μέσα σε αυτές, αν τους οδηγήσουμε σε τέτοιους δικτυακούς τόπους για τη διεξαγωγή ενός μαθήματος με αντικείμενο μια διδακτική ενότητα του σχολικού βιβλίου. Άλλωστε οι περισσότερες ιστοσελίδες με ιστορικό περιεχόμενο δε δημιουργήθηκαν για μαθητές! Ίσως μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τέτοιες ιστοσελίδες για την ανάθεση και την παραγωγή εργασιών (μέθοδος project) που θα μας παραδώσουν οι μαθητές μας σε συγκεκριμένο χρονικό διάστημα, μα όχι και για το καθημερινό μάθημα, στα πλαίσια μιας ή δυο διδακτικών ωρών.

Τι προσφέρει το παρόν βιβλίο

Στο βιβλίο, λοιπόν, που κρατάτε στα χέρια σας θα βρείτε για κάθε τάξη του Γυμνασίου

• Υποδείγματα θεμάτων ανακεφαλαιωτικών εξετάσεων, με αξιοποίηση πηγών της ιστορίας (κειμένων ή εικονιστικών πηγών). Φυσικά, αρκετά από αυτά θα χρησιμοποιηθούν κατά τη διάρκεια των μαθημάτων προς εξάσκηση των μαθητών μας, ώστε να εξοικειώνονται σταδιακά με αυτό τον τρόπο εξέτασης. Επιπλέον, μπορεί τα κείμενα αυτά με τις ερωτήσεις τους να χρησιμοποιηθούν στο μάθημα της ημέρας ως αφόρμηση για την παρουσίαση της διδακτικής ενότητας, δεδομένου ότι το μάθημα γίνεται πιο ενδιαφέρον και πιο αποδοτικό, ίσως, αν διερευνάται με βάση πρωτογενείς πηγές, παρά αν παραδίδεται με αφήγηση από τον καθηγητή.
• Σχέδια μαθημάτων με χρήση Η/Υ για το μάθημα της Ιστορίας στο Γυμνάσιο.

Αυτά τα σχέδια μαθημάτων συνίστανται στη χρήση των λεγόμενων φύλλων εργασίας· αυτά είναι ενδεικτικά για το πώς ένας φιλόλογος μπορεί να εκμεταλλευτεί το υλικό στο οποίο αναφέρονται και παραπέμπουν. Μπορούν, βέβαια, να χρησιμοποιηθούν αυτούσια, όπως σχεδιάστηκαν από το δημιουργό τους, ή μπορούν να αποτελέσουν υπόδειγμα και αφετηρία για τη δημιουργία άλλων, προσαρμοσμένων στις ιδιαιτερότητες της τάξης όπου θα δοκιμαστούν.
Τα μαθήματα που προτείνονται στο διαδίκτυο μέσω των φύλλων εργασίας αποτελούν ιστοσελίδες κατασκευασμένες ειδικά για το μάθημα της Ιστορίας στο Γυμνάσιο. Οι καθηγητές και οι μαθητές βρίσκουν σε αυτές επαρκές υλικό, ώστε το μάθημα να διεξαχθεί και να εμπλουτιστεί χωρίς να πελαγοδρομούν σε πληροφορίες που θα ενδιέφεραν έναν ειδικό ερευνητή της ιστορίας ή της αρχαιολογίας. Ειδικά στα μαθήματα ιστορίας της τέχνης, τα οποία δεν μπορούν να διδαχτούν μόνο με τα σχολικά βιβλία, το εποπτικό υλικό είναι ιδιαίτερα πλούσιο.
Διευκρινίζουμε ότι τα περισσότερα από αυτά τα σχέδια μαθημάτων με τα φύλλα εργασίας δοκιμάστηκαν στη σχολική πράξη και παρουσιάζονται εδώ βελτιωμένα – τροποποιημένα, αφού διαπιστώθηκαν οι αδυναμίες των αρχικών. Όμως κάθε τάξη διαφέρει ως προς τη σύνθεσή της και όλοι γνωρίζουμε πως από σχολείο σε σχολείο και από περιοχή σε περιοχή οι μαθητές μας –ενώ σε γενικές γραμμές μοιάζουν– διαφέρουν ως προς το επίπεδο του γνωστικού τους υπόβαθρου και παρουσιάζουν μεγαλύτερη ή μικρότερη ικανότητα αφομοίωσης του προσφερόμενου προς μελέτη υλικού. Για το σκοπό αυτό, αν κάποια φύλλα εργασίας θεωρείτε πως είναι απλούστερα, τα τροποποιείτε κατά προτίμηση, με αυξημένες απαιτήσεις. Ο κάθε φιλόλογος θα κρίνει ποιο από τα φύλλα εργασίας θα προτιμήσει για την τάξη του ή με ποιο θα μοιάζει αυτό που ο ίδιος θα δημιουργήσει, έχοντας τα εν λόγω σχέδια ως πρότυπα.

Προετοιμασία του μαθήματος με Η/Υ

Ο καθηγητής έχει φροντίσει να έχει φωτοτυπημένα από πριν τα Φύλλα εργασίας, τα οποία θα διανείμει στους μαθητές. Επιπλέον έχει φροντίσει, για εξοικονόμηση χρόνου, να αποθηκεύσει στα «Αγαπημένα» του explorer και σε φάκελο που θα δημιουργήσει με όνομα σχετικό, π.χ. «Ιστορία» ή «Μαθήματα ιστορίας», σε κάθε σταθμό εργασίας (Η/Υ) τις διευθύνσεις που θα ζητηθεί από τους μαθητές να επισκεφτούν. Με οδηγίες θα τους κατευθύνει στα «Αγαπημένα» και στο σχετικό φάκελο. Εναλλακτικά, ο καθηγητής πριν από κάθε μάθημα έχει φροντίσει να δημιουργήσει «συντόμευση στην επιφάνεια εργασίας» για την ιστοσελίδα ή τις ιστοσελίδες που θα επισκεφτούν οι μαθητές και τους καθοδηγεί να την ανοίξουν κάνοντας «κλικ» στην ανάλογη κάθε φορά συντόμευση.
Για τα παρακάτω προτεινόμενα μαθήματα μπορεί να αποθηκεύσει στα «Αγαπημένα» την κεντρική σελίδα http://users.ach.sch.gr/pchaloul ή να δημιουργήσει συντόμευση προς αυτή από την οποία κάθε φορά, καθοδηγούμενοι οι μαθητές από το αντίστοιχο φύλλο εργασίας, να ανοίγουν τις ιστοσελίδες που χρειάζονται για το μάθημα.
Οι απαντήσεις δίνονται στο φύλλο εργασίας γραπτά· οι απαντήσεις στα φύλλα εργασίας συζητούνται στην τάξη, διορθώνονται τα λάθη, συμπληρώνονται οι παραλείψεις. Ο καθηγητής κατά διαστήματα, αν δεν του είναι εφικτό κάθε φορά, συγκεντρώνει τα φύλλα εργασίας και τα ελέγχει, ενώ στη συνέχεια τα επιστρέφει στους μαθητές του, ώστε να τα έχουν όταν θα μελετήσουν στο σπίτι το μάθημα που έγινε στο εργαστήριο των Η/Υ. Έτσι, οι μαθητές συνηθίζουν στην ιδέα ότι το μάθημα είναι και πάλι ελεγχόμενο από τον καθηγητή τους και δεν είναι κάτι ανεξέλεγκτο, ως ώρα που δεν έχει σχέση με τη δουλειά που γίνεται κατά τις υπόλοιπες ώρες, στη συνηθισμένη-παραδοσιακή σχολική τάξη.
Αν δοκιμάσουμε, εναλλακτικά, τις απαντήσεις να τις συμπληρώνουν οι μαθητές πληκτρολογώντας στον επεξεργαστή κειμένου του υπολογιστή, είναι βέβαιο –έχει αποδειχτεί από την εμπειρία μας– πως θα υπάρξουν καθυστερήσεις στην πληκτρολόγηση (λίγοι μαθητές μας είναι γρήγοροι στην επεξεργασία κειμένου, και ίσως δεν επαρκούν σε μία σχολική τάξη να αναλάβουν το έργο αυτό εκ μέρους των ομάδων), δυσκολία στην εναλλαγή των χρησιμοποιούμενων παραθύρων στην οθόνη (ιστοσελίδες στον explorer/επεξεργαστής κειμένου στο word) και επομένως διάσπαση της πλοήγησης στο διαδίκτυο, που θα πρέπει να είναι συνεχής, αδιάσπαστη. Άλλωστε και η αποθήκευση-εκτύπωση των φύλλων εργασίας δυσκολεύουν τα πράγματα κατά το ότι συνήθως δεν υπάρχει αυτή η πολυτέλεια χρόνου που απαιτούν αυτές οι διαδικασίες και η παρακολούθησή τους από τον καθηγητή.
Αρκετό υποστηρικτικό υλικό για τα μαθήματα Ιστορίας για εφαρμογή με ή χωρίς τη χρήση νέων τεχνολογιών θα βρει, εξάλλου, ο ενδιαφερόμενος καθηγητής στο διαδίκτυο, στην Εκπαιδευτική Πύλη του ΥΠΕΠΘ http://www.e-yliko.sch.gr/, συλλογές ιστορικών εικόνων και φωτογραφιών ή ιστορικών χαρτών καθώς και πολλά Φύλλα Εργασίας εκπονημένα από καθηγητές που ασχολήθηκαν μέχρι σήμερα λίγο ή πολύ, ως επιμορφούμενοι ή ως επιμορφωτές στις νέες τεχνολογίες. Άλλους χώρους του διαδικτύου σχετικούς με την Ιστορία μπορείτε να δείτε συγκεντρωμένους στο τέλος του βιβλίου, στις σελίδες της Βιβλιογραφίας.

Περιεχόμενα

A’ Γυμνασίου
Αξιοποίηση ιστορικών πηγών στη διδασκαλία μιας διδακτικής ενότητας
Ασκήσεις και θέματα Ανακεφαλαιωτικών Εξετάσεων με αξιοποίηση ιστορικών πηγών (κειμένων και εικονιστικών πηγών)
Μαθήματα Ιστορίας με ηλεκτρονικούς υπολογιστές
Η εποχή του λίθου
Η Aίγυπτος (1η ώρα)
Η Aίγυπτος (2η ώρα)
Οι ανατολικοί λαοί – λαοί της Μεσοποταμίας, οι Φοίνικες, οι Εβραίοι, οι Χετταίοι, οι Μήδοι και οι Πέρσες
Η εποχή του χαλκού στην Ελλάδα – Ο κυκλαδικός πολιτισμός
Ο μινωικός πολιτισμός (1η ώρα)
Ο μινωικός πολιτισμός (2η ώρα)
Ο μυκηναϊκός πολιτισμός
Τα γεωμετρικά χρόνια – Η τέχνη
Η νομοθεσία του Σόλωνα
Τα αρχαϊκά χρόνια – Η τέχνη (1o μάθημα)
Τα αρχαϊκά χρόνια – Η τέχνη (2o μάθημα)
Η πρώτη εκστρατεία των Περσών στη νότια Ελλάδα – Η μάχη στο Μαραθώνα – Η δεκαετία 490 – 480 π.Χ.
O πολιτισμός του 5ου αι. π.Χ. – Η τέχνη (1o μάθημα)
O πολιτισμός του 5ου αι. π.Χ. – Η τέχνη (2o μάθημα)
O πολιτισμός του 4ου αι. π.Χ. – Η τέχνη
O Mέγας Αλέξανδρος – Η επέκταση του ελληνισμού στην Ανατολή
Απαντήσεις στα φύλλα εργασίας της Α’ Γυμνασίου

Β’ Γυμνασίου
Αξιοποίηση ιστορικών πηγών στη διδασκαλία μιας διδακτικής ενότητας
Ασκήσεις και θέματα Ανακεφαλαιωτικών Εξετάσεων με αξιοποίηση ιστορικών πηγών (κειμένων και εικονιστικών πηγών)
Μαθήματα Ιστορίας με ηλεκτρονικούς υπολογιστές
Η ρωμαϊκή τέχνη –από το 2ο αι. π.Χ. ως τον 3ο αι. π.Χ.
Η χριστιανική τέχνη –ως τον Ιουστινιανό (1o μάθημα)
Η χριστιανική τέχνη –ως τον Ιουστινιανό (2o μάθημα)
Η εικονομαχία
Οι Άραβες και η ισλαμική τέχνη
Η οικονομία του Βυζαντίου τον 9ο και 10ο αιώνα (Μακεδονική εποχή)
Η ακμή της βυζαντινής τέχνης (9ος και 10ος αιώνας – Μακεδονική περίοδος)
Απαντήσεις στα φύλλα εργασίας της Β’ Γυμνασίου

Γ’ Γυμνασίου
Αξιοποίηση ιστορικών πηγών στη διδασκαλία μιας διδακτικής ενότητας
Ασκήσεις και θέματα Ανακεφαλαιωτικών Εξετάσεων με αξιοποίηση ιστορικών πηγών (κειμένων και εικονιστικών πηγών)
Μαθήματα Ιστορίας με ηλεκτρονικούς υπολογιστές
Η τέχνη από το 15ο ως τις αρχές του 17ου αιώνα (1o μάθημα)
Η τέχνη από το 15ο ως τις αρχές του 17ου αιώνα Sandro Botticelli
Η τέχνη από το 15ο ως τις αρχές του 17ου αιώνα Michelangelo Buonarroti
Η τέχνη από το 15ο ως τις αρχές του 17ου αιώνα Leonardo da Vinci
Η τέχνη από το 15ο ως τις αρχές του 17ου αιώνα Rafaello Santi
Η τέχνη από το 15ο ως τις αρχές του 17ου αιώνα El Greco
Η τέχνη από το 15ο ως τις αρχές του 17ου αιώνα Tiziano
Οι τέχνες το 17ο αιώνα (1o μάθημα)
Οι τέχνες το 17ο αιώνα (2o μάθημα) Ρούμπενς και Ρέμπραντ
Οι τέχνες το 17ο αιώνα (2o ή 3o μάθημα) Βαν Ντάυκ, Βελάσκεθ και Μουρίλλο
Οι τέχνες το 17ο αιώνα (2o ή 3o μάθημα)
Καραβάτζιο, Βελάσκεθ, Ρέμπραντ
Οι Βαλκανικοί πόλεμοι
Ο Α’ Παγκόσμιος πόλεμος
Απαντήσεις στα φύλλα εργασίας της Γ’ Γυμνασίου

Βιβλιογραφία
Διαδικτυακοί τόποι (κεντρικές σελίδες και άλλες, δευτερεύουσες) με ιστορικού ενδιαφέροντος περιεχόμενο
Μηχανές αναζήτησης στο διαδίκτυο
Χρήσιμοι Διαδικτυακοί φιλολογικοί ιστοχώροι
Μουσεία τέχνης στο διαδίκτυο