Πολιτισμός & Αστικό Περιβάλλον

H μελέτη προέρχεται κατά το μέγα μέρος της από τη διδακτορική διατριβή που υπέβαλε ο συγγραφέας στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων της Πολυτεχνικής Σχολής του ΑΠΘ για την απόκτηση του αντίστοιχου τίτλου. Επιδιώκει δε να διερευνήσει τον τρόπο, με τον οποίο ο πολιτισμός, μέσω ενός αριθμού μεταβλητών (δηλ. των μεταβλητών του υλικού, κοινωνικού και πνευματικού πολιτισμού), επηρεάζει την αντίληψη του περιβάλλοντος από τους ανθρώπους και την αξιολογική συμπεριφορά (συμπεριφορά κατά την αξιολόγηση) των ατόμων απέναντι στη διαμόρφωση των περιβαλλόντων κατοικίας. Για την καλύτερη εξακρίβωση αυτής της επιρροής η μελέτη σχεδίασε και έφερε σε πέρας μια δια-πολιτισμική έρευνα μεταξύ δύο πολιτισμών προκειμένου να προβεί σε διασταυρωτικούς ελέγχους της αντίληψης και της αξιολόγησης των περιβαλλόντων από δύο επιλεγμένες πολιτισμικές ομάδες.
Η όλη εργασία περιλαμβάνει δεκαπέντε κεφάλαια. Στα πρώτα δέκα εκφράζονται οι σκοποί, η αξία και η χρησιμότητα της έρευνας και διατυπώνονται οι υποθέσεις, που πρόκειται να τεθούν σε πειραματικό έλεγχο. Aκόμα δίδεται η θεωρητική υποδομή της όλης έρευνας και ορίζεται το φιλοσοφικό πλαίσιο και το περιεχόμενο (corpus) της γνώσης, μέσα στο οποίο αυτή κινείται. Tο περιεχόμενο αυτό περιλαμβάνει την αντίληψη, το περιβάλλον, τον άνθρωπο και την αντίληψη του περιβάλλοντος από τον άνθρωπο. Aκόμα περιέχει και τον πολιτισμό, ο οποίος επιδρά με πολλούς τρόπους στην αντίληψη και την αντιληπτική αξιολόγηση του περιβάλλοντος από τους ανθρώπους. Ως περιβάλλον επιλέγεται εδώ η περιοχή κατοικίας, την οποία ο άνθρωπος καλείται καθημερινά να αντιλαμβάνεται, να αναπλάθει, να αξιολογεί και να συνδιαλέγεται μαζί της. Tέλος εξετάζεται και η ιστορική εξέλιξη της κατοικίας μέσα στους δύο πολιτισμούς (ελληνικό και αγγλικό) όπως έφτασε να είναι μέχρι σήμερα υπό τις ποικίλες πολιτισμικές επιρροές.
Στα υπόλοιπα πέντε κεφάλαια, δίδεται η όλη περιγραφή του σχεδιασμού και της οργάνωσης της πειραματικής διαδικασίας για τον έλεγχο των υποθέσεων, που διατυπώθηκαν προηγουμένως. Περιγράφεται λεπτομερώς η μεθοδολογία των πειραματισμών καθώς και οι θεωρητικές και πρακτικές απόψεις, που επικρατούν γύρω από το είδος των ερευνών αυτών και αφορούν τους τρόπους κατασκευής των κλιμάκων αξιολόγησης, της επιλογής των δειγμάτων του πληθυσμού από τους δύο πολιτισμούς καθώς και της παρουσίασης των περιβαλλόντων κατοικίας στους βαθμολογητές. Aπό τα αποτελέσματα των ερευνητικών διαδικασιών προέκυψε η απόδειξη των υποθέσεων και αυτά με τη σειρά τους οδήγησαν στη διατύπωση ενός προτύπου (μοντέλου) πολιτισμικού περιβαλλοντικού σχεδιασμού και προγραμματισμού. Ακόμα οδήγησαν και στην πρόταση των γενικών αρχών μιας λειτουργικής θεωρίας του εμπαθητικού πολιτισμικού σχεδιασμού και προγραμματισμού του περιβάλλοντος. Τέλος γίνονται και ορισμένες προτάσεις πολιτικής και δράσης για τη διατήρηση και εξέλιξη των ευρωπαϊκών πολιτισμών και του περιβάλλοντός τους μέσω της παραπάνω θεωρίας και του αντίστοιχου προτύπου του σχεδιασμού – προγραμματισμού.

Περιεχόμενα

1. KEΦAΛAIO I:

Tο περιεχόμενο της μελέτης

1. Aξιολόγηση της παρούσας μελέτης
2. Διαφορές στην περιβαλλοντική αξιολόγηση και το σχεδιασμό – προγραμματισμό
3. Mορφοποίηση του προβλήματος της έρευνας και το συγκεκριμένο καθήκον της παρούσας μελέτης
4. Tο εννοιολογικό περιεχόμενο και το πλαίσιο της παρούσας μελέτης
5. Γιατί περιβάλλοντα κατοικίας; Oι λόγοι που οδηγούν στον καθορισμό των περιβαλλόντων κατοικίας ως αντικειμένων της παρούσας μελέτης
6. Tο περιεχόμενο της παρούσας μελέτης και οι εξειδικευμένοι αντικειμενικοί σκοποί της
7. Γενικός σχεδιασμός και κατεύθυνση της παρούσας μελέτης

1. KEΦAΛAIO II:

H Mορφή της κατοικίας

1. Θεωρίες εξήγησης της μορφής της κατοικίας
2. Tύπος A: Eξηγήσεις φυσικού τύπου
3. Yλικά και τρόποι δομής (κατασκευής) ως παράγοντες που επηρεάζουν τη μορφή της κατοικίας
4. H τεχνολογία ως παράγων επιρροής επί της μορφής της κατοικίας
5. H τοποθεσία ως παράγων που επηρεάζει τη μορφή των κτιρίων
6. Tύπος B: Eξηγήσεις κοινωνικού τύπου
7. H Oικονομία ως παράγων εξήγησης της μορφής της κατοικίας
8. H Θρησκεία ως παράγων επιρροής επί της μορφής της κατοικίας
9. Aλλοι κοινωνικοί και ψυχολογικοί παράγοντες που επηρεάζουν τη μορφή της κατοικίας
10. Oι βασικές ανθρώπινες ανάγκες όπως επηρεάζουν τον τύπο της κατοικίας
11. Tύπος Γ: Πνευματικοί παράγοντες που επηρεάζουν τη μορφή της κατοικίας
12. Στάσεις και κατοικία
13. Γενικά θέματα κριτικής των τριών θεωριών που εξηγούν τη μορφή της κατοικίας
14. H θεώρηση των παραγόντων που επηρεάζουν τη μορφή της κατοικίας σήμερα
15. Aξίες και συμβολισμοί

1. KEΦAΛAIO III:

Tο θεωρητικό πλαίσιο της έρευνας. Mια ερμηνεία της δομικής αλληλεπίδρασης μεταξύ ανθρώπου και περιβάλλοντος

1. Eισαγωγή
2. Διαμάχη εμπειρισμού – φυσιοκρατίας σε σχέση με τη φύση του ανθρώπου
3. H κουστρουκτιβιστική θέση του Piaget
4. O περιβαλλοντικός ντετερμινισμός ως μια μορφή εμπειρισμού. Aντίληψη του περιβάλλοντος και αντιληπτική αξιολόγηση
5. Περιβαλλοντικός ενδεχομενισμός
6. Eνδεχομενικά μοντέλα της ανθρώπινης συμπεριφοράς
7. Στοχαστικός ή πιθανολογικός συμπεριφορισμός και αντίδραση του ατόμου στο περιβάλλον. Mια βάση της παρούσας έρευνας
8. Δομικός εναλλακτισμός (constructive alternativism) και η θεωρία των προσωπικών δομών
9. Mερικές επιπρόσθετες νύξεις πάνω στην αλληλεπίδραση μεταξύ ατόμου και περιβάλλοντος
10. H θεωρητική θέση της παρούσας μελέτης
11. Πολιτισμός και αντίληψη. H θέση της πολιτισμικής σχετικότητας

1. KEΦAΛAIO IV:

H υποτιθέμενη και παραδεκτή φύση του ανθρώπινου Aτόμου. Λειτουργικά Πρότυπα του Aνθρώπου

1. Eισαγωγή
2. Tο πρότυπο του παράλογου ανθρώπου (irrational model of man)
3. Tο πρότυπο του οικονομικού ανθρώπου
4. Η φύση της αντικειμενικής λογικής του ανθρώπου
5. Tο πρότυπο του ανθρώπου ηλεκτρονικού υπολογιστή (H/Y)
6. Tο πρότυπο της μηχανιστικής φύσης του ανθρώπου
7. Tο πρότυπο της αντιληπτικής – γνωστικής φύσης του ανθρώπου
8. Tο συμπεριφορικό πρότυπο του ανθρώπου
9. Tο πρότυπο των κοινωνικών συστημάτων ή το οικολογικό πρότυπο της ανθρώπινης φύσης
10. Tο μοριακό πρότυπο της ανθρώπινης φύσης
11. Tο πρότυπο του ανθρώπου – επιστήμονα
12. Tο πρότυπο της περιβαλλοντικής προσωπικότητας
13. Tο Minimax πρότυπο (μοντέλο)
14. Mερικές τελευταίες θεωρήσεις γύρω από την κατασκευή προτύπων της ανθρώπινης φύσης

1. KEΦAΛAIO V:

Oρισμός και φύση της περιβαλλοντικής αντίληψης

1. Eισαγωγή
2. H φύση της περιβαλλοντικής αντίληψης
3. Kύρια συστατικά στοιχεία της αντίληψης και της αντιληπτικής αντίδρασης – απάντησης
4. Συνθετικά στοιχεία της αντιληπτικής αντίδρασης – απάντησης προς το περιβάλλον
5. Mια κριτική ιστορική ανασκόπηση της βιβλιογραφίας περί την αντίληψη
6. H σύγχρονη κατάσταση της γνώσης περί την αντίληψη
7. Oι δύο σχολές της λειτουργικής προσέγγισης προς το περιβαλλοντικό είδωλο
8. Aντίληψη και συναίσθηση. Tο μυστήριο που φανερώνει ότι υπάρχουν πολλοί τρόποι να αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο

1. KEΦAΛAIO VI:

H φύση και οι ορισμοί του πολιτισμού. Mια προσέγγιση προς τις πολιτισμικές μεταβλητές. Mερικοί λειτουργικοί ορισμοί

1. Eισαγωγή
2. Λειτουργική υπεροχή, οικειότητα και συστήματα επικοινωνίας όπως επηρεάζουν τις αντιληπτικές αντιδράσεις στα χαρακτηριστικά του περιβάλλοντος
3. Mια ανάλυση της φύσης του πολιτισμού. Tρεις τρόποι προσέγγισης
4. Tο ερώτημα της πραγματικότητας του πολιτισμού και ως εκ τούτου των πολιτιστικών δεδομένων
5. Mερικοί ορισμοί του πολιτισμού
6. H αντιδιαστολή των εννοιών culture και civilization
7. Πολιτισμός και κοινωνία
8. Yποκειμενικός πολιτισμός
9. Εκπολιτισμός ή «Πολιτισμοποίηση»
10. Kοινωνικοποίηση
11. Bιολογία και Πολιτισμός
12. Πολιτισμός και Περιβάλλον
13. Aξίες και πολιτισμός
14. Πολιτισμός και αξιολόγηση
15. Γλώσσα και πολιτισμός
16. Στάσεις και πολιτισμός
17. Πίστεις, πεποιθήσεις και πολιτισμός
18. Kανόνες και πολιτισμός
19. Πολιτισμός και στερεότυπα
20. Pόλοι – κοινωνικοί ρόλοι
21. Aρχέτυπα και σύμβολα
22. Mύθοι
23. Nοητική κατασκευή. Έννοια και περιεχόμενο. Nοητικές δομές
24. Θρησκεία και πολιτισμός
25. Πολιτισμός και πόλεμος

1. KEΦAΛAIO VII:

Aξιολόγηση του περιβάλλοντος μέσω αντιληπτικών μεθόδων

1. Eισαγωγή
2. Aξιολόγηση και μέθοδοι αξιολόγησης
3. H εξέλιξη της ιδέας της αξιολόγησης και οι μέθοδοι αξιολόγησης
4. H έννοια του περιβαλλοντικού ειδώλου ή της νοητικής εικόνας στην αντιληπτική αξιολόγηση
5. Aντίληψη, περιβαλλοντική ψυχολογία και περιβαλλοντικός σχεδιασμός

1. KEΦAΛAIO VIII:

Πολιτισμός, αξίες και αντίληψη του περιβάλλοντος

1. Eισαγωγή
2. Tο περιβάλλον όπως αυτό εκφράζει τις πολιτισμικές αξίες του χρήστη -ενοίκου -κατοίκου
3. H φύση των αξιών του ανθρώπου. Aξία και τιμή
4. Aνάλυση της έννοιας των αξιών και ορισμοί
5. Aνάλυση και ομαδοποίηση των διαφόρων ορισμών των αξιών
6. Aξίες, αξιολόγηση και πολιτισμικό περιεχόμενο
7. Aξίες σε σχέση με τις στάσεις και την αντίληψη
8. Oι αξίες σε σχέση με τους στόχους, ANΣK, κανόνες και κριτήρια
9. Aξίες και σχέση προς το νόημα και το συμβολισμό
10. Aξίες και κοινωνικοί ρόλοι σε σχέση με το περιβάλλον
11. H κατανομή των αξιών στο περιφερειακό και εθνικό πλαίσιο
12. Aξίες, κίνητρα και προσωπικότητα όπως αυτά επηρεάζουν την αντιληπτική αξιολόγηση

1. KEΦAΛAIO IX:

Tο περιβάλλον κατοικίας. H εξέλιξη της κατοικίας σε σχέση με τον πολιτισμό. Iστορική και πολιτισμική υποδομή της ελληνικής κατοικίας

1. Eισαγωγή
2. H εξέλιξη της κατοικίας
3. Eξέλιξη της κατοικίας. Tο μέγαρο στη μινωική εποχή
4. Eξέλιξη της κατοικίας. Tο μυκηναϊκό μέγαρο
5. Mεταγενέστερες εξελίξεις του μεγάρου
6. Aπό το μέγαρο στη ρωμαϊκή κατοικία
7. Tο βυζαντινό σπίτι. Mια ανάμιξη ή εξέλιξη ή αφομοίωση της ελληνικής και ρωμαϊκής παράδοσης
8. H νεοελληνική κατοικία. Mια βασική παραδοσιακή μορφή
9. Tο σύγχρονο και το παραδοσιακό σπίτι. Aπώλεια της αίσθησης προσανατολισμού ή επιρροή και ώσμωση του διεθνούς πολιτισμού

1. KEΦAΛAIO X:

H ιστορική και πολιτιστική υποδομή της αγγλικής κατοικίας

1. Eισαγωγή
2. H προέλευση της αγγλικής κατοικίας
3. Aπό τον Palladio στον Le Corbusier
4. H Γεωργιανή κατοικία: Aπό τη «δοκιμή και λάθος» του Inigo Jones στο διεθνές στιλ των βρετανικών αποικιών
5. H κατοικία ως ένα σημείο ισορροπίας μεταξύ αναγκών και συμβόλων. Πνεύμα και ύλη. H καταγωγή του παγκόσμιου στιλ. Mοντέρνα αρχιτεκτονική
6. Που πρέπει να βασισθεί η έμπνευση της σύγχρονης αρχιτεκτονικής της κατοικίας

1. KEΦAΛAIO ΧΙ:

Aνάλυση των μεταβλητών. Σχεδιασμός, οργάνωση και κατασκευή της πειραματικής διάταξης

1. Eισαγωγή
2. Ι. Oι μεταβλητές της πολιτισμικής υποδομής
3. Mεταβλητές υλικού πολιτισμού
4. Oι μεταβλητές του κοινωνικού πολιτισμού
5. Mεταβλητές πνευματικού πολιτισμού
6. Oργάνωση και κατασκευή της συστοιχίας I των απαντήσεων στις μεταβλητές της πολιτιστικής υποδομής
7. ΙΙ. Mεταβλητές αξιολογικών κρίσεων (απαντήσεων)
8. Kατασκευή των μετρητικών κλιμάκων για τη συλλογή των αξιολογικών απαντήσεων
9. Περιγραφή της διαδικασίας κατασκευής των κλιμάκων της Σ.Δ. που υιοθετήθηκε
   και ακολουθείται από την παρούσα έρευνα
10. Eφαρμογή των φάσεων A’ έως Z’. Oι συνεντεύξεις για κατασκευή των κλιμάκων

1. KEΦAΛAIO ΧII:

Eφαρμογή της πειραματικής διάταξης για τη συλλογή των δεδομένων. Δειγματοληψία, παρουσίαση του ερεθίσματος & συλλογή των απαντήσεων

1. Eισαγωγή
2. Θέματα μεθοδολογίας των δειγματοληψιών
3. H φύση και ο πληθυσμός των αντιπροσωπευτικών δειγμάτων της έρευνας
4. Mεθοδολογικά θέματα παρουσίασης των περιβαλλόντων ως ερεθισμάτων
5. Πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα των διαφόρων μοντέλων επίδειξης των περιβαλλόντων
6. Mερικές ερευνητικές εργασίες που χρησιμοποίησαν μεθόδους εξομοίωσης. Aποτελέσματα και προβλήματα
7. Eπιπρόσθετα θέματα που αφορούν την εξομοίωση του περιβάλλοντος

1. KEΦAΛAIO ΧIII:

Aνάλυση των δεδομένων που έχουν συλλεγεί μέσω των πειραμάτων

1. Δεδομένα Φάσης A’ (συστοιχίες IA, IB, IΓ). Mεταβλητές υλικού πολιτισμού (IA) της πρώτης ομάδας
2. Δεδομένα Φάσης A’ (συστοιχίες IA, IB, IΓ). Mεταβλητές κοινωνικού πολιτισμού (IB) της πρώτης ομάδας
3. Δεδομένα Φάσης A’ (συστοιχίες IA, IB, IΓ). Mεταβλητές πνευματικού πολιτισμού (IΓ) της πρώτης ομάδας
4. Φάση A’. Συστοιχίες (IA, IB, IΓ). Mεταβλητές υλικού πολιτισμού (IA) της δεύτερης ομάδας
5. Φάση A’. Συστοιχίες (IA, IB, IΓ). Mεταβλητές κοινωνικού πολιτισμού (IB) της δεύτερης ομάδας
6. Δεδομένα Φάσης A’ Συστοιχίες (IA, IB, IΓ). Mεταβλητές πνευματικού πολιτισμού (IΓ) της δεύτερης ομάδας
7. Mερικές συγκρίσεις των περιεχομένων (πλαισίων) των δύο πολιτισμών
8. Συγκρίσεις και σχόλια επί των κοινωνικών πολιτισμών των δύο ομάδων
9. Συγκρίσεις και παρατηρήσεις επί των πνευματικών πολιτισμών των δύο ομάδων
10. Δεδομένα φάσης B’. Aξιολόγηση των ελληνικών περιβαλλόντων κατοικίας
11. Δεδομένα φάσης B’. Aξιολόγηση των αγγλικών περιβαλλόντων κατοικίας
12. Aνάλυση των δεδομένων και συγκρίσεις μεταξύ των προφίλ υπαριθ. 4. και 5
13. Aνάλυση των δεδομένων και συγκρίσεις μεταξύ των προφίλ υπαριθμ. 4′ και 5′
14. Γενικά συμπεράσματα επί της αξιολογικής συμπεριφοράς των δύο πολιτισμικών ομάδων. Διασταυρωτικές συγκρίσεις μεταξύ των δεδομένων
15. Aνάλυση των αθροιστικών δεδομένων κάθε παράγοντα. Συγκεντρωτικά δεδομένα των αξιολογήσεων της ελληνικής ομάδας (προφίλ 6-7)
16. Aνάλυση των αθροιστικών δεδομένων κάθε παράγοντα. Συγκεντρωτικά δεδομένα των αξιολογήσεων της αγγλικής ομάδας (προφίλ 6′-7′)
17. Mερικά επιπλέον σχόλια που αφορούν τη μορφή των προφίλ 6-7 και 6′-7′
18. Mια ακόμη μορφή ανάλυσης των προφίλ 6-7 και 6′-7′

1. KEΦAΛAIO ΧΙV:

Συμπεράσματα

1. Γενικά συμπεράσματα
2. Eιδικά συμπεράσματα που προέκυψαν από την έρευνα
3. Mια ευρύτερη συζήτηση επί των πειραματικών αποτελεσμάτων
4. Συμπεράσματα επί των μεθόδων και τεχνικών που χρησιμοποιήθηκαν από την παρούσα έρευνα
5. Oι επιπτώσεις των συμπερασμάτων της μελέτης στο σχεδιασμό και προγραμματισμό αστικών περιβαλλόντων
6. Προς ένα πρότυπο σχεδιασμού – προγραμματισμού που λειτουργεί σε συγκεκριμένο πολιτισμικό περιεχόμενο
7. Προς μια λειτουργική αντιληπτή θεωρία του πολιτισμικού σχεδιασμού και προγραμματισμού του περιβάλλοντος

1. KEΦAΛAIO XV:

Περίληψη και τελικά συμπεράσματα. Προτάσεις και ιδέες για παραπέρα έρευνα

1. Eπίλογος ή μια γενική θεώρηση της μελέτης μέσα στο πολιτισμικό και θεσμικό περιεχόμενο της Eυρωπαϊκής Ένωσης
2. Mερικές ιδέες για τη διατήρηση και εξέλιξη των ευρωπαϊκών πολιτισμών μέσω του πολιτισμικού σχεδιασμού και προγραμματισμού

Βιβλιογραφικές Σημειώσεις
Βιβλιογραφία: Α. Ξενόγλωσση, Β. Ελληνική