Παλαιοντολογία Σπονδυλωτών

21,62

N-id: 1025 Κατηγορίες: , , Ετικέτα: Σελίδες: 360 Σχήμα: 17 x 24 Xρονολογία: 2004 ISBN: 960-431-903-5 Κωδικός Ευδόξου: 11330 Εκδόσεις: Εκδόσεις Ζήτη

Η Παλαιοντολογία με τα απολιθώματα προκάλεσε από πολύ νωρίς το ενδιαφέρον ή και το φόβο του ανθρώπου. Πολλά απολιθώματα θεωρήθηκαν υπολείμματα γιγάντων, δράκων, μυθικών τεράτων και αποτέλεσαν πηγή φόβου και δέους για τον άνθρωπο. Η Παλαιοντολογία είναι η επιστήμη των ερωτημάτων και των ιδεών. H παρουσία υπολειμμάτων θαλάσσιων οργανισμών σε σημερινά χερσαία τμήματα ή οροσειρές, αποτέλεσε ένα ερωτηματικό για τον άνθρωπο, που προσπάθησε να το εξηγήσει. Η δημιουργία της ζωής στον πλανήτη μας υπήρξε ένα από τα βασικά ερωτήματα του ανθρώπου, που προσπάθησε και προσπαθεί να εξηγήσει η Παλαιοντολογία. Πολλές σκέψεις και ιδέες αναπτύχθηκαν πάνω σ’ αυτό το ερώτημα χωρίς μέχρι σήμερα να βρεθεί κάποια ικανοποιητική απάντηση. Ένα άλλο βασανιστικό ερώτημα του ανθρώπου είναι η καταγωγή και εξέλιξή του, που επίσης έδωσε αφορμή να αναπτυχθούν διάφορες ιδέες και σκέψεις. Η ανάπτυξη της θεωρίας της εξέλιξης στο 18ο και κυρίως στο 19ο-20ο αιώνα έθεσε νέα ερωτήματα, στα οποία πολλές φορές η συμβολή της Παλαιοντολογίας υπήρξε καθοριστική. Πέραν όμως αυτών των ερωτημάτων, η Παλαιοντολογία βοήθησε στην οργάνωση και υποδιαίρεση του γεωλογικού χρόνου. Με βάση τα απολιθώματα και την εξέλιξη του οργανικού κόσμου καθορίστηκε μια παγκόσμια χρονοστρωματογραφική κλίμακα ηλικιών της Γης, η οποία βοήθησε στο συσχετισμό στρωμάτων και γεωλογικών συμβάντων. Σήμερα η Παλαιοντολογία αποτελεί μια ώριμη και βασική επιστήμη του κλάδου των γεωεπιστημών. Όπως όλες οι επιστήμες έτσι και η Παλαιοντολογία έχει σήμερα επιτύχει μεγάλες προόδους με τη χρήση νέων μεθόδων έρευνας κυρίως ποσοτικών και συγκριτικών, καθώς και με την επέκταση της έρευνας στη μελέτη και εξέλιξη του περιβάλλοντος (παλαιοοικολογία), στη λεπτομερή υποδιαίρεση του γεωλογικού χρόνου, στον ακριβή προσδιορισμό της γεωλογικής ηλικίας των στρωμάτων (βιοχρονολογία) και στην παγκόσμια προοπτική των γεωεπιστημών (παλαιοβιογεωγραφία). Ακόμη η συμβολή της στην έρευνα και εκμετάλλευση των πετρελαίων υπήρξε καθοριστική και συνέβαλε στην εξέλιξη του κόσμου.
Η Παλαιοντολογία των Σπονδυλωτών, μέσα σ’ αυτό το γενικότερο πλαίσιο της Παλαιοντολογίας, παίζει σημαντικό ρόλο γιατί προσφέρει γνώσεις από τις πλούσιες πηγές της και γιατί βρίσκεται πλησιέστερα προς την προέλευση και εξέλιξη του ανθρώπου. Η χρονολόγηση και στρωματογραφία των χερσαίων αποθέσεων βασίζεται κατά κύριο λόγο στους σπονδυλωτούς οργανισμούς και ιδιαίτερα στα θηλαστικά. Ακόμη η παλαιοοικολογία χερσαίων οικοσυστημάτων του παρελθόντος είναι δυνατή μόνο μέσα από τη μελέτη των σπονδυλωτών ζώων. Οι μεγάλες μετακινήσεις χερσαίων πανίδων βοηθούν στον καθορισμό των παλαιογεωγραφικών συνθηκών και των παγκόσμιων τεκτονικών μοντέλων για τις κινήσεις των ηπείρων.

Σκοπός του παρόντος βιβλίου είναι να αποτελέσει ένα βοήθημα για τους φοιτητές του Τμήματος Γεωλογίας του Α.Π.Θ., που διδάσκονται το μάθημα της Παλαιοντολογίας Σπονδυλωτών. Για το λόγο αυτό, το περιεχόμενο και η ύλη του έχουν ταξινομηθεί και διαρθρωθεί, ώστε να εξυπηρετήσουν αυτό το σκοπό. Παρόλα αυτά μπορεί να χρησιμοποιηθεί και από άλλους, οι οποίοι ενδιαφέρονται για την Παλαιοντολογία. Το βιβλίο αυτό αποτελεί εξέλιξη μιας σειράς διδακτικών σημειώσεων, που γράφτηκαν για πρώτη φορά το 1989 και 1990 και από τότε βελτιώθηκαν και εμπλουτίστηκαν με νέα στοιχεία και δεδομένα, μέχρις ότου πάρουν τη σημερινή τους μορφή. Οι βελτιώσεις, προσθήκες, αφαιρέσεις και γενικά οι όποιες αλλαγές προέκυψαν από τη διδασκαλία του μαθήματος, τις εξελίξεις της επιστήμης και από τη χρήση των σημειώσεων. Οι συζητήσεις μου με τους φοιτητές μιας 15ετίας με βοήθησαν στο να κάνω τις απαραίτητες αλλαγές και προσαρμογές των διαφόρων κεφαλαίων. Παρόλα τα παραπάνω, πιστεύω ότι πάντοτε υπάρχουν περιθώρια βελτίωσης κάθε βιβλίου και με ιδιαίτερη χαρά θα δεχθώ οποιεσδήποτε καλόπιστες παρατηρήσεις και προτάσεις από συναδέλφους και φοιτητές. Ιδιαίτερα από τους τελευταίους, οι οποίοι βρίσκονται πλησιέστερα προς το βιβλίο.
Η ύλη του βιβλίου βασίστηκε στο πρόγραμμα σπουδών του Τμήματος Γεωλογίας του Α.Π.Θ. και περιλαμβάνει τη συστηματική μελέτη όλων των ομάδων των σπονδυλωτών ζώων. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στην ομοταξία των θηλαστικών γιατί: α) αποτελούν τη βασική ομάδα για τη στρωματογραφική διάρθρωση των χερσαίων αποθέσεων του Καινοζωϊκού αιώνα, β) είναι άφθονα στον ελλαδικό χώρο, και γ) υπάρχουν μεγάλες αποθέσεις χερσαίων Νεογενών και Τεταρτογενών ιζημάτων σ’ όλες τις ελληνικές λεκάνες και η στρωματογραφία και βιοχρονολογία τους μπορεί να γίνει μόνο με τα απολιθώματα των θηλαστικών.
Τα ευρήματα του ελλαδικού χώρου προβάλλονται ιδιαίτερα μέσα από τις σελίδες του βιβλίου, γιατί πιστεύω ότι ο έλληνας γεωλόγος πρέπει να γνωρίζει τι έχει βρεθεί στο χώρο του. Αυτό γίνεται ιδιαίτερα αισθητό στις φωτογραφίες των διαφόρων απολιθωμένων ειδών, όπου προτιμήθηκαν αυτές ελληνικών ευρημάτων, εφόσον υπήρχαν. Επίσης έγινε προσπάθεια να αναφερθούν όλα τα σπουδαία ευρήματα της Ελλάδας χωρίς να σημαίνει ότι δεν λησμονήθηκαν κάποια. Αυτό σε καμιά περίπτωση δεν έγινε σκόπιμα. Επειδή οι εφαρμογές της Παλαιοντολογίας στις γεωεπιστήμες, ιδιαίτερα την τελευταία πεντηκονταετία, υπήρξαν πολύ σημαντικές, σ’ ένα ιδιαίτερο κεφάλαιο δίνονται τα βασικά στοιχεία από τις κυριότερες εξ αυτών. Στο τέλος του βιβλίου, κρίθηκε σκόπιμο, να αναφερθούν οι σπουδαιότερες ελληνικές απολιθωματοφόρες θέσεις σπονδυλωτών ζώων, ώστε ο αναγνώστης να έχει μια εικόνα της φυσικής ιστορίας του τόπου μας. Το γράψιμο αυτού του βιβλίου δεν εξαντλεί το θέμα της Παλαιοντολογίας των Σπονδυλωτών, το οποίο μπορεί να καλύψει χιλιάδες σελίδων, πιστεύω όμως ότι εξυπηρετεί ένα βασικό σκοπό των προπτυχιακών φοιτητών. Να τους προσφέρει τις βασικές γνώσεις για τα απολιθωμένα σπονδυλωτά, να τα αναγνωρίζουν στο ύπαιθρο, να μπορούν να κάνουν μια πρώτη ταξινόμησή τους και ακόμη να γνωρίσουν τις εφαρμογές τους στις γεωεπιστήμες.


Περιεχόμενα:

Eισαγωγή
Ορισμός και αντικείμενο της Παλαιοντολογίας
Ιστορία της Παλαιοντολογίας

Κεφάλαιο 1: Απολιθώματα και Απολίθωση

  1. Απολιθώματα
  2. Απολίθωση
  3. Ταφονομία
  4. Συλλογή και επεξεργασία των απολιθωμάτων
  5. Συστηματική ταξινόμηση των απολιθωμάτων

Κεφάλαιο 2: Απολιθώματα και Γεωλογικός χρόνος

  1. Βιοστρωματογραφία
  2. Διαίρεση του γεωλογικού χρόνου

Κεφάλαιο 3: Η κατάκτηση του Υδάτινου Περιβάλλοντος

  1. Οι πρώτοι σπονδυλωτοί οργανισμοί
  2. Πρωτόγονα ψάρια με γνάθο
  3. Χονδριχθύες
  4. Οστεϊχθύες
  5. Απολιθωμένα ψάρια του ελληνικού χώρου

Κεφάλαιο 4: Η μετάβαση από το Νερό στη Χέρσο

  1. Προσαρμογές στη χερσαία διαβίωση
  2. Προέλευση και εξάπλωση των αμφίβιων

Κεφάλαιο 5: Η κατάκτηση της Χέρσου

  1. Χαρακτηριστικά και προσαρμογές
  2. Σκελετικά χαρακτηριστικά των ερπετών
  3. Βασικές ομάδες των ερπετών

Κεφάλαιο 6: Η κατάκτηση του Εναέριου χώρου

  1. Προσαρμογές για πτήση
  2. Ιπτάμενα ερπετά
  3. Πτηνά

Κεφάλαιο 7: Εμφάνιση των Θηλαστικών

  1. Προέλευση των θηλαστικών
  2. Μορφολογία των θηλαστικών
  3. Τα πρώτα θηλαστικά
  4. Πρωτοθήρια
  5. Mεταθήρια

Κεφάλαιο 8: Εξάπλωση των Θηλαστικών

  1. Γενικά
  2. Συστηματική ταξινόμηση
  3. Εντομοφάγα
  4. Χειρόπτερα
  5. Λαγόμορφα
  6. Τρωκτικά
  7. Σαρκοφάγα
  8. Σωληνόδοντα
  9. Προβοσκιδωτά
  10. Περισσοδάκτυλα
  11. Αρτιοδάκτυλα

Κεφάλαιο 9: Ο Aνθρωπος και η ιστορία του

  1. Γενικά
  2. Συστηματική ταξινόμηση
  3. Cercopithecidae
  4. Hominidae

Κεφάλαιο 10: Εφαρμογές της Παλαιοντολογίας

  1. Γενικά
  2. Βιοχρονολογία
  3. Βιοστρωματογραφία
  4. Παλαιογεωγραφία
  5. Η παλαιοντολογία ως κριτήριο Γεωδυναμικών μοντέλων
  6. Συμβολή της Παλαιοντολογίας στη Νεοτεκτονική
  7. Συμβολή των απολιθωμάτων στις μελέτες παραμόρφωσης
  8. Συμβολή της Παλαιοντολογίας στη μελέτη της διαγένεσης
  9. Παλαιοοικολογία

Κεφάλαιο 11: Απολιθωματοφόρες θέσεις της Ελλάδος

  1. Γενικά
  2. Κατώτερο – Μέσο Μειόκαινο
  3. Ανώτερο Μειόκαινο
  4. Πλειόκαινο
  5. Α. Πλειόκαινο – Κ. Πλειστόκαινο
  6. Μέσο – Aνω Πλειστόκαινο